شاخص VIX یا CBOE Volatility Index اندیکاتوری ‌‌است که به طور گسترده ای توسط معامله گران در بازار سهام، آتی و آپشن استفاده می شود. برخلاف بیشتر اندیکاتور‌ها، اندیکاتور VIX یک ابزار مطالعاتی تکنیکال بسیار منحصر به فرد است که می تواند به ما کمک کند تا احساسات کلی در بازار و میزان ترس یا اطمینانی (آرامش) را که معامله گران و سرمایه گذاران در هر لحظه احساس می کنند، درک کنیم.

توضیح شاخص نوسانات CBOE یا VIX

شاخص نوسانات CBOE که به نام شاخص VIX شناخته می شود، یک شاخص مبتنی بر تلاطم یا نوسان بازار (Volatility) است که نوسانات مورد انتظار آتی را برای دوره ۳۰ روز آینده اندازه گیری می‌کند. این شاخص با کمک قراردادهای آپشن موجود روی شاخص‌ S&P500 محاسبه می شود. معامله گران و سرمایه گذاران معمولاً S&P500 VIX را به عنوان وسیله ای برای ارزیابی ریسک و احساسات کلی در بازار سهام استفاده می کنند. از VIX گاهی اوقات به عنوان شاخص ترس نیز یاد می شود.

اساساً، منظور از نوسانات‌، میزان حرکت قیمت ها در بازار برای یک برهه زمانی معین است.

هرچه نوسان مشاهده شده یا پیش بینی شده (مورد انتظار) بیشتر باشد، واریانس حرکات قیمت یک سهام یا یک شاخص خاص بیشتر است. برعکس، هرچه نوسان قابل مشاهده یا پیش بینی شده کمتر باشد، واریانس حرکات قیمت در مدت زمان مشخص کمتر است. واریانس یک شاخص انحراف از میانگین است و هر چه قیمت چیزی از میانگین خود در یک برهه زمانی مشخص، فاصله بگیرد عملا انحراف بیشتر، و در نتیجه واریانس بیشتر است.

شاخص VIX در سال ۱۹۹۳ توسط بورس شیکاگو (CBOE) ایجاد شد و از آن زمان به یکی از معیارهای پربیننده برای نوسان پذیری و ریسک بازار تبدیل شده است. این به ویژه برای معامله گران قراردادهای آپشن (اختیار معامله) که به طور مداوم نوسانات مورد انتظار را در تصمیمات معاملاتی خود تحلیل می کنند بسیار مفید است.

به عنوان یک دستور العمل کلی، هنگامی که شاخص VIX ارقام بالاتری را ثبت می کند، نشان دهنده قیمت گذاری بالاتر در معاملات آپشن است و هنگامی که شاخص VIX در حال ثبت میزان اعداد کوچکتری است، نشان دهنده قیمت پایین تر معاملات آپشن است.

به طور کلی، خرید قراردادهای آپشن در شرایطی که نوسانات نسبتاً کم است، سودمندتر است و در صورت نوسانات نسبتاً زیاد، فروش قراردادهای آپشن سود بیشتری دارد. دلیل این امر این است که در نوسانات کمتر، قراردادهای آپشن میل به قیمت پایین تری دارند، در حالی که در زمان نوسان های بیشتر، قراردادهای آپشن تمایل دارند که قیمت های نسبتاً بالاتری داشته باشند.

از این رو، ریسک تلاطم در بازار در قیمت قراردادهای خرید و فروش آپشن لحاظ شده است و می توان آن را به عنوان یک نوع ریسک انتظاری در نظر گرفت. شاخص VIX کاملا پویا است و با تعامل معامله گران در بازار، افزایش و کاهش می یابد.

یکی دیگر از نکات جالب مربوط به شاخص VIX‌، این است که به طور کلی با بازار سهام، به ویژه شاخص S&P 500‌، رابطه منفی یا معکوس دارد. مثلاً، وقتی بازار نسبتاً آرام باشد و روند صعودی داشته باشد، VIX اعداد نسبتاً کمی را ثبت خواهد کرد و در موج نزولی، وقتی فروش در بازار به شدت زیاد است، با ترس بیشتر در بازار، شاخص VIX شروع به جهش می کند.

درک شاخص VIX

اکنون که درکی کلی از شاخص CBOE VIX پیدا کردیم، بیایید ببینیم که اعداد درون اندیکاتور VIX به چه معنا هستند. اساساً VIX نشان دهنده درصد تغییرات مورد انتظار برای شاخص S&P500 در محدوده انحراف معیار اول این شاخص در بازه یکساله است. (منظور از انجراف معیار اول، انحراف معیار بین یک تا منهای یک است، که طبق توزیع نرمال، ۶۸ درصد داده ها در این محدوده پراکنده هستند بنابراین احتمال اینکه قیمت در آینده نیز در همان محدوده نوسان کند ۶۸ درصد برآورد می شود. همچنین ۹۵ درصد داده ها نیز در محدوده انحراف معیار دوم پراکنده هستند.)

به خاطر داشته باشید که انحراف معیار اول نشان دهنده حرکت قیمت در محدوده ۶۸٪ از بازه تغییرات قیمت ها در یکسال گذشته است. به عنوان یک مثال ساده، فرض کنید VIX در حال حاضر عدد ۲۰ را نشان می دهد. این بدان معنی است که بر اساس ریسک های موجود (پرمیوم های موجود) در بازار معاملات آپشن روی شاخص S&P500، به احتمال ۶۸٪ قیمت شاخص S&P 500 در محدوده ۲۰٪ از قیمت فعلی نوسان می کند. (محدوده ۲۰% یعنی ۲۰+ تا ۲۰- درصد نسبت به قیمت فعلی.)

هنگام تحلیل شاخص VIX‌، مقدار عدد فعلی VIX به همان اندازه اهمیت دارد که تحلیل روند تاریخی آن. بنابراین عدد فعلی با اعداد نسبی آن در گذشته مقایسه می شود. به عنوان یک دستورالعمل کلی، هر زمان که VIX عددی زیر ۲۰ را ثبت می کند، بازار یک محیط نسبتاً کم ریسک دارد.

عدد کمتر در VIX با حرکت قیمت صعودی در بازار سهام همبستگی دارد. هر زمان که VIX شروع به ثبت اعداد بالای ۲۰ می کند، این نشانه ای از فضای ریسکی تر بازار ‌ است.

در تصویر زیر نمودار بلند مدت VIX را بر اساس بازه زمانی ماهانه مشاهده می کنید.

هنگامی که نگرانی در بازار افزایش یابد، ارقام مربوط به VIX می تواند به سرعت افزایش یابد، زیرا معامله گران در بازار تمایل بیشتری به بیمه شدن از طریق بازار آپشن دارند.

می توانیم به نمودارهای گذشته نگاهی بیندازیم و جهش های شاخص VIX را در هنگام سقوط بزرگ “دات کام” (سهام شرکت های کامپیوتری)‌، بحران مالی سال ۲۰۰۸ و رویدادهای مشابه مشاهده کنیم.

به طور معمول، جهش های VIX اغلب کوتاه مدت هستند و اغلب پس از مدت کوتاهی شاخص نوسانات بازار VIX شروع به بازگشت به مقادیر میانگین تاریخی خود می کند. این پدیده اغلب از این اصل اساسی نشات می گیرد که نوسانات بازار همیشه تمایل به بازگشت به مقدار میانگین عادی خود ​​را دارند.

برخلاف روندهای قیمتی که می توانند برای مدت زمان طولانی تداوم داشته باشند، نوسانات، بیشتر رفتار دوره ای دارند و هر زمان که عدد خارج از محدوده ای ثبت شود، به زودی مجدد به سمت میانگین خود گرایش پیدا می کند. اگرچه این یک قاعده کاملا مستحکمی نیست، اما یک تجربه تاریخی در بازار است که معامله گران باید از آن آگاه باشند.

بدیهی است که رویدادهای ژئوپلیتیک و اقتصادی روی VIX اثر خواهند گذاشت. هر زمان اتفاقات پیش بینی نشده ای در جهان رخ دهد که بتواند بازار سهام ایالات متحده را تحت تأثیر قرار دهد، معامله گران و سرمایه گذاران تمایل دارند که به دنبال تأمین امنیت سرمایه خود یا استراتژی های پوشش دهنده ریسک (Hedging strategies) باشند.

این استراتژی های پوشش ریسک اغلب در بازارهای آپشن انجام می شود. بسیاری از اوقات، این ترس بیش از حد اغراق آمیز است و به همین ترتیب، قیمتی که معامله گران و سرمایه گذاران برای حفاظت از دارایی های خود می پردازند می تواند بسیار بالا باشد.

این یک واقعیت کاملاً شناخته شده در بین معامله گران حرفه ای آپشن این است که نوسانات ضمنی (یا نوسانات مورد انتظار در آینده)، اغلب اغراق آمیزتر از نوسانات تحقق یافته در بازار هستند و با گذشت زمان، این اختلاف بین نوسان مورد انتظار و تحقق یافته به طور متوسط به کمی کمتر از ​​۱۰٪ می رسد. معنای این موضوع آن است که استراتژی های نوسانات کوتاه مدت می توانند یک فرصت سودآوری را برای معامله گران معاملات آپشن فراهم کنند.

نحوه معامله با شاخص VIX

اگرچه شما نمی توانید VIX را مستقیماً معامله کنید، اما معامله گران می توانند با گرفتن موقعیت معاملاتی از طریق بازار آتی یا بازار آپشن، در معاملات این شاخص مشارکت کنند. علاوه بر این، معامله گران می توانند از طریق ETP که محصولات قابل معامله در بورس هستند به محصولات مرتبط با VIX دسترسی پیدا کنند. چندین محصول وجود دارد که بر شاخص VIX متمرکز شده اند. دو مورد از محبوب ترین آن ها VXX و VXZ هستند.

دلایل زیادی وجود دارد که یک معامله گر یا سرمایه گذار به معامله VIX بپردازد. اولین اینکه، می توان از آن به عنوان راهی برای پوشش ریسک پورتفولیو استفاده کرد که یکی از بیشترین کاربردهای مورد توجه محصولات VIX است. علاوه بر این، سفته بازان می توانند در محصولات مرتبط با شاخص VIX موقعیت معاملاتی بگیرند تا از تغییرات بالقوه نوسانات بازار سود ببرند.

همانطور که قبلاً اشاره کردیم، به طور کلی بین بازار سهام و VIX رابطه معکوس وجود دارد. هنگامی که شما از این امر درک کاملی داشته باشید، می توانید انواع مختلفی از استراتژی های پوشش دهنده ریسک را در این زمینه استفاده کنید تا پورتفولیوی خود را از حرکت های نامطلوب بازار محافظت کنید. این روش یکی از بهترین روش ها برای استفاده از VIX در برنامه معاملاتی کلی شماست.

حال بیایید نگاهی دقیق به دو ابزار معاملاتی بیندازیم که به عنوان یک نماینده برای شاخص نوسانات سهام VIX عمل می کنند.

VXX‌: متوسط حجم معامله شده ​​این محصول در روز بسیار زیاد است که اغلب به بیش از ۳۰ میلیون سهم در روز می رسد که شامل موقعیت خرید در ماه اول و ماه بعدی قراردادهای آتی در VIX است.

VXZ: این محصول بر ردیابی نوسانات میان مدت S&P 500 متمرکز است، که از موقعیت های خرید در قراردادهای آتی VIX در ماه های چهارم، پنجم، ششم و هفتم در CME‌ (بورس شیکاگو) تشکیل می شود.‌

استراتژی معاملاتی VIX با استفاده از VXX

می دانیم که هر زمان که شاخص VIX در حال کاهش و ثبت اعداد کمتر است، بازار تمایل دارد که در محدوده نوسان کمتری قرار داشته باشد و یک روند صعودی پایدار ایجاد کند. بالعکس، هر زمان که بازارها با سطح بالایی از عدم اطمینان یا ترس مواجه شوند، شاخص VIX تمایل به افزایش یا اوج گرفتن با ثبت عدد بالاتر دارد. از این رو، برای سنجش فضای فعلی بازار باید به مطالعه شاخص VIX در سطح فعلی و سطح تاریخی بپردازیم. این استراتژی بهتر است برای VXX ETN اعمال شود که قبلاً آن را توضیح دادیم.

علاوه بر این، استراتژی ما از دو اندیکاتور تکنیکال اضافی استفاده می کند که به ما کمک می کند معاملات خود را انجام دهیم. این دو شامل باندهای بولینگر (Bollinger band) و میانگین متحرک ساده ۹ دوره ای (SMA 9) می شوند.

باندهای بولینگر یک اندیکاتور مبتنی بر نوسان است که به ما کمک می کند دوره ای را در بازار که احتمال تغییر روند در آن وجود دارد، مشخص کنیم. از این رو، ما از باندهای بولینگر به عنوان یک شاخص میانگین برگشت روند در استراتژی استفاده خواهیم کرد. علاوه بر این، ما از میانگین متحرک (SMA 9) برای نقاط ورودی استفاده خواهیم کرد.

از آنجا که استراتژی VXX می تواند در هر دو جهت استفاده شود، می توان آن را به عنوان یک استراتژی خرید یا فروش به کار برد. این بدان معناست که ما در صورت تحقق شرایط خرید به دنبال خرید VXX و در صورت تحقق شرایط فروش به دنبال فروش VXX هستیم. به جای فروش VIX از طریق فروش VXX ‌که ممکن است برای همه معامله گران عملی نباشد، شما می توانید SVXY را خریداری کنید، که یک صندوق قابل معامله‌ (ETF) است که VXX را با -۰.۵X ردیابی می کند.

در زیر شرایط ورود به یک معامله خرید براساس این استراتژی با استفاده از نمودار روزانه VXX آورده شده است.

• VXX ‌‌باید روند نزولی داشته باشد.
• مقدار VXX باید باند پایینی بولینگر را لمس کند یا به زیر آن برسد.
• SMA 9 باید زیر قیمت VXX باشد.
• وقتی قیمت VXX بالای ۹ SMA بسته می شود، وارد موقعیت خرید شوید.
• حد ضرر را در زیر نزدیکترین کف قبلی VXX قرار دهید.
• بعد از نفوذ VXX به باند بالایی بولینگر از موقعیت خارج شوید.

و در زیر شرایط شروع یک موقعیت فروش براساس این استراتژی با استفاده از نمودار روزانه VXX آورده شده است:

• VXX ‌باید روند صعودی داشته باشد.
• مقدار VXX باید باند بولینگر را لمس کند یا بالاتر برود‌.
• SMA 9‌ باید بالای قیمت VXX باشد.
• وقتی قیمت VXX زیر SMA 9 بسته شود، وارد موقعیت فروش شوید یا می توانید موقعیت خرید را در SVXY انتخاب کنید که همان ETF معکوس است.
• حد ضرر را بالای نزدیکترین قله اخیر VXX قرار دهید.
• بعد از نفوذ VXX به باند پایین بولینگر، از موقعیت خارج شوید.

مثالی از معامله VIX با استفاده از VXX

بیایید اکنون به نمودار این مثال نگاه کنیم که استراتژی معامله VIX را به ما نشان می دهد.

به خاطر داشته باشید، پیشفرض اصلی استراتژی ما این است، که نوسانات خاصیت بازگشت به میانگین را دارند، از این رو‌ ما به دنبال زمانهایی هستیم که نوسانات در حالت اشباع خرید (Overbought) یا اشباع فروش (Oversold) باشند. این فرصتی را برای ما فراهم می کند تا نوسانات شدید قیمت را به امید بازگشت به سطح نرمال معامله کنیم.

به نمودار قیمت زیر توجه کنید. این نمودار VXX بر اساس قیمت بسته شدن روزانه است.

نوارهای بیرونی سبز رنگ در این نمودار قیمت نشان دهنده خطوط بالا و پایین باند بولینگر  است. خط آبی مرکزی، خط میانگین متحرک ساده SMA 9 است. اگر نگاهی به ابتدای این نمودار قیمت بیندازیم، می بینیم که قیمت روند نزولی را در VXX آغاز کرده است. این روند نزولی قیمت تقریباً سه هفته قبل از لمس باند پایین بولینگر ادامه داشت. اگر به منطقه بزرگ نمایی شده در نزدیکی مرکز نمودار نگاه کنید، می توانید محل وقوع تماس واقعی باند بولینگر را پیدا کنید.

اکنون که روند نزولی VXX تایید شد و دیدیم که شاخص به باند پایین بولینگر نفوذ کرده است، می توانیم برای معامله خرید به امید بازگشت دوباره نوسانات به حد میانگین‌​​، آماده شویم. از آنجا که لمس باند پایین بولینگر نشان دهنده شرایط اشباع فروش (Oversold) از لحاظ نوسانات است، ما به دنبال یک حرکت صعودی قیمت در نمودار VXX خواهیم بود.

ورود واقعی ما برای خرید هنگامی عملی می شود که قیمت بتواند SMA را به سمت بالا قطع کند. همانطور که از وضعیت نمودار قیمت در زمان لمس باند پایین بولینگر مشخص است، SMA ‌آن زمان بالاتر از قیمت فعلی VXX بود.

به این ترتیب، ما صبر خواهیم کرد تا یک بریک اوت (Breakout) صعودی و بسته شدن کندل بالای میانگین متحرک تأیید شود. می توانید ببینید که این اتفاق در کجا رخ داده است (نقطه ورود با پیکان آبی رنگ نشان داده شده است). توجه داشته باشید که پس از لمس باند پایینی بولینگر، چگونه این کندل برای اولین بار در بالای SMA (9) بسته شد.

حد ضرر در زیر آخرین کف قیمتی قبل از سیگنال ورودی ما قرار می گیرد. این حد ضرر با خط چین مشکی در نزدیکی قسمت پایین نمودار نشان داده شده است.

در نهایت، حد سود ما به نحوه تعامل قیمت با باند بالایی بولینگر بستگی دارد. به طور خاص، وقتی قیمت به باند بالایی بولینگر نفوذ می کند، در کندل بعدی ما از موقعیت خارج می شویم. نقطه خروج در نمودار قیمت مشخص شده است و ما را با گرفتن یک سود از این معامله خارج می کند.

در انتها

همانطور که در این مقاله بحث کردیم، S&P VIX‌ معیار مهمی برای نوسانات بازار سهام است. ثبت عدد نسبتاً زیاد از VIX نشانگر وجود ترس و عدم اطمینان در بازار است و این عدد بالا با فشار قیمت نزولی در ارتباط است.

از سوی دیگر ثبت عدد پایین در VIX به طور معمول نشانه اطمینان خاطر در بازار است. به عبارت دیگر، سرمایه گذاران از چشم انداز آینده بازار احساس خوبی دارند و لذا به دنبال استراتژی های پوشش ریسک از طریق بازارهای آتی یا آپشن نیستند.

در این مطلب ما چند ابزار مالی معرفی کردیم که می تواند برای معامله نوسانات بازار سهام ایالات متحده استفاده شود. دو ابزار معاملاتی معروف که به عنوان نماینده برای شاخص VIX عمل می کنند، VXX و VXZ هستند. از‌ این‌ میان، VXX یک ابزار نقدشونده تر است که به شکل بسیار گسترده تری مورد معامله قرار می گیرد. به عنوان نکته آخر، درک معنا و مفهوم اعداد زیاد یا کم در VIX بسیار مهم است.

می دانیم که نوسانات دارای ویژگی های بازگشت به میانگین هستند. به همین ترتیب، معامله گران خلاف روند می توانند در VIX استراتژی هایی تهیه کنند که نوسانات شدید را در نظر بگیرد. صرف نظر از اینکه کدام شاخص سهام را دنبال می کنید، مهم است که به طور منظم بر شاخص VIX نظارت کنید. به این دلیل که، اگرچه VIX‌ نوسانات S&P 500 را‌ اندازه گیری می کند، اما بین همه شاخص های عمده سهام ایالات متحده همبستگی زیادی وجود دارد.