با ما همراه باشید

بلاکتوپیا

بلاکچین آن قدرها هم بد نیست!

بیایید در مورد حل شش مشکل اصلی بلاکچین برای کمک به عملکرد بهتر، سریع تر و کارآمدتر صحبت کنیم.

منتشر شده

در

بلاکچین آن قدرها هم بد نیست!

الکسی مالانف (Alexey Malanov)، کارشناس حوزه امنیت دیجیتال در شرکت بین المللی کسپرسکی (Kaspersky) در مطلبی که ترجمه آن را با عنوان “معایب بلاکچین و بیت کوین: بررسی ۶ باور رایج نادرست”، درباره مشکلات جدی که بلاکچین و بیت کوین با آن ها روبرو هستند صحبت کرد. او در مقاله ای دیگر به بررسی راه حل هایی که برای حل این مشکلات وجود دارد پرداخت.

الکسی مالانف از شرکت کسپرسکی به بررسی برخی راه حل ها برای مشکلات بلاکچین پرداخته است. پیش از آغاز، یک بار دیگر تکرار می کنیم که بلاکچین (Blockchain) و بیت کوین (Bitcoin) یکی نیستند. بیت کوین دارای جنبه های مختلفی است که برای نمونه می توان به انتقال پول، رمزگذاری، بلاکچین، توافق جمعی، گواه انجام کار، شبکه همتا به همتا و … اشاره کرد.

به همین دلیل، مشکلاتی که بلاکچین در بیت کوین دارد عمومی نیست و ممکن است در برخی دیگر وجود نداشته باشد. از سویی دیگر، بازار کنونی رمز ارزها انبوهی از ارزهایی را در خود دارد که مشابه بیت کوین هستند و همگی از گواه اثبات کار (PoW) استفاده می کنند.

مساله شماره ۱ – بلاکچین کند و ناکارآمد است

در شبکه بیت کوین، در هر ثانیه فقط ۷ تراکنش پردازش می شود. گفتنی است این تعداد نه به ازای هر کاربر، بلکه مقدار کل تراکنش های پردازش شده در کل شبکه است (که با در نظر گرفتن تعداد زیاد کاربران و توان پردازشی مورد استفاده، بسیار اندک جلوه می کند). اتریوم (Ethereum) که دومین رمز ارز پس از بیت کوین (از نظر ارزش بازار) است نیز در هر ثانیه فقط ۱۵ تراکنش و بین ۳ تا ۵ قرارداد هوشمند را پردازش می کند.

اصل گواه اثبات کار (PoW) اطمینان می دهد که مصرف انرژی و تعداد سخت افزارهای مورد استفاده برای تایید اعتبار بلوک ها تا وقتی که دیگر فرآیند استخراج (ماینینگ) سودآور نباشد ادامه می یابد.

اما نکته اینجاست که افزایش توان پردازشی کل شبکه و حضور کاربرانی بیشتر در آن هیچ تغییری در کیفیت خدمات ایجاد نمی کند. در واقع هر قدر هم رایانه های بهتر و قوی تری به شبکه متصل شوند، باز هم خروجی این شبکه همان ۷ تراکنش خواهد بود!

راه حل – شبکه لایتنینگ (Lightning Network)

مساله اندک بودن تعداد تراکنش ها در شبکه بیت کوین مدت زیادی است که ذهن برخی کارشناسان را به خود مشغول کرده است. تعدادی از متخصصان در این حوزه به راه حلی جالب برای این مشکل رسیدند که شبکه لایتنینگ (LT) نام دارد.

شبکه لایتنینگ ابتدا چندین کاربر شبکه که خواستار انجام سریع تر تراکنش ها هستند یک کانال مجزا ایجاد می کنند. این کانال مجزا را می توان همانند یک چت روم خصوصی در نظر گرفت. همچنین برای اطمینان از انجام درست امور، همگی مبلغی را در شبکه بیت کوین به صورت ودیعه می گذارند. سپس این کاربران می توانند بدون توجه به شبکه اصلی، در شبکه کوچکی که بین خودشان ایجاد کرده اند به تبادل بیت کوین بپردازند.

سرعت تبادل در این شبکه به مراتب بالاتر از شبکه اصلی خواهد بود و حتی می تواند به شکلی آنی صورت گیرد. وقتی دیگر نیازی به این کانال نیست، نتایج نهایی آن در شبکه اصلی ثبت می شود و هر یک از کاربران نیز (با فرض انجام درست معاملات) می توانند ودیعه خود را باز پس گیرند. مدتی است استفاده از شبکه لایتنینگ شروع شده است و به این ترتیب می توان میلیون ها تراکنش را در هر ثانیه به انجام رساند.

مساله شماره ۲ – بلاکچین حجیم و سنگین است!

تردیدی نیست که بلاکچین حجم زیادی دارد. اما اگر اعتمادی بین برخی کاربران در شبکه ایجاد شود، دیگر این مساله چندان دردسر ساز نخواهد شد. در واقع اگر احتمال دستکاری و کلاهبرداری زیاد شود، نیازی به دانلود کل بلاکچین و کنترل همه موارد آن نخواهیم داشت.

راه حل شماره ۱ – کیف پول تحت وب

در حال حاضر انواع مختلفی از کیف های پول تحت وب وجود دارد که همه چیز را ذخیره کرده و شما را از انجام کار های مختلف مرتبط با بلاکچین بی نیاز می کند.

یکی دیگر از مزایای کیف های پول تحت وب این است که اگر یکی از آن ها به هر دلیلی تعطیل شود، می‌توان به سراغ یک کیف پول تحت وب دیگر رفت، زیرا همه آن ها به یک سری سوابق یکسان تراکنش دسترسی دارند. اما در سیستم های سنتی مالی این گونه نیست. برای نمونه اگر بانک کنونی تان ورشکست شود، نمی توانید از بانکی دیگر بخواهید که مانده حساب شما را از بانک ورشکسته دریافت کند.

راه حل شماره ۲ – کیف پول نازک!

ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) بنیانگذار بیت کوین در سال ۲۰۰۸ به یک شیوه پیشرفته تر و البته قابل اعتماد تر اشاره کرد. به جای دانلود و پردازش بلاکچین ۱۰۰ گیگابایتی بیت کوین، می توانیم فقط عنوان هر بلوک (Block Header) و نیز گواه درستی تراکنشی که به ما مرتبط است را دانلود کنیم. اگر چندین گره در شبکه اعلام کنند که عنوان بلوک ها یکسان است، می توانید با اطمینان بگویید که همه چیز درست پیش رفته است.

در حال حاضر، عنوان همه بلوک های موجود فقط ۴۰ مگابایت حجم دارند که بی تردید حجم چندانی نیست. اما حتی لازم نیست همه آن را دانلود کنید، زیرا چنین فایلی در بردارنده همه تراکنش های صورت گرفته است. در عوض می توانید عناوین تراکنش های صورت گرفته از زمانی مشخص را دریافت کنید.

مساله شماره ۳ – بلاکچین مقیاس پذیر نیست

مقیاس پذیری یک سیستم به این اشاره دارد که با اضافه شدن منابع جدید، وضعیت سیستم نیز بهبود می یابد. بلاکچین کلاسیک کاملا مقیاس ناپذیر است، زیرا اضافه کردن منابع هیچ تاثیری روی سرعت پردازش تراکنش ها ندارد.

جالب اینجاست که بلاکچین کلاسیک نه از بالا و نه از پایین مقیاس پذیر نیست. اگر بر اساس اصول بلاکچین کلاسیک یک سیستم کوچک برای حل مشکلاتی خاص ایجاد کنید، این سیستم در برابر حمله ۵۱ درصدی آسیب پذیر خواهد بود. به کلامی دیگر، هر کاربر با توان پردازشی خاص می تواند کنترل سیستم را در دست بگیرد و سوابق موجود در بلاکچین را به دلخواه خود تغییر دهد.

راه‌حل – پلاسما

جوزف پون (مخترع شبکه لایتنینگ) و ویتالیک بوترین (بنیانگذار اتریوم) به تازگی راه حلی جدید را برای این مساله پیشنهاد کردند. این راه حل پلاسما (Plasma) نام دارد. پلاسما یک چهار چوب برای ایجاد یک بلاکچین از بلاکچین های مختلف است. مفهوم کلی آن تا حدی مشابه شبکه لایتنینگ است، اما برای اتریوم طراحی شده است.

نحوه عملکرد پلاسما به این صورت است که کاربر مبلغی را در شبکه اتریوم به ودیعه می گذارد و به صورت مجزا با سایر کاربران ارتباط برقرار کرده و بر اجرای قرارداد های هوشمند و نیز مقررات کلی اتریوم نظارت می کند. قرارداد هوشمند یک برنامه کم حجم است با کیف پول تحت وب کار می کند و می تواند جایگزین قرارداد های مرسوم و سنتی شود. گفتنی است قرارداد هوشمند یکی از اصلی ترین ویژگی های اتریوم است.

هر از چند گاهی، نتیجه این ارتباطات فردی بر روی شبکه اصلی نگاشته می شود. در اینجا نیز (درست همانند شبکه لایتنینگ) همه شرکت کنندگان بر اجرای قرارداد هوشمند نظارت کرده و در صورت بروز مشکل، شکایت خواهند کرد. البته پلاسما هنوز در مراحل آغازین قرار دارد و اجرایی نشده است. اما در صورت اجرای موفق پلاسما، مشکل مقیاس پذیری بلاکچین از بین می رود.

مساله شماره ۴ – ماینر ها (استخراج کنندگان) منابع انرژی زمین را هدر می دهند!

گواه اثبات کار (PoW) رایج ترین شیوه برای دستیابی به توافق در رمز ارزهای رمز پایه است. هر بلوک جدید پس از یک سری محاسبات پیچیده و طولانی ایجاد می شود و هدف از این کار نیز جلوگیری از هر نوع تقلب و باز نویسی غیر مجاز در سوابق تراکنش هاست. در الگوی گواه اثبات کار (PoW) هر قدر ماینر ها توان پردازشی بیشتری داشته باشند، به پاداش بیشتری دست می یابند و در نتیجه رقابت شدیدی برای دستیابی به توان پردازشی شکل می گیرد.

این توان پردازشی بدون هزینه نیست و برق زیادی را نیز مصرف می کند. به همین دلیل انرژی زیادی در این میان هدر می رود، در حالی که همان کار مورد نیاز برای انجام محاسبات را می توان با توان پردازشی کمتر و در نتیجه مصرف انرژی کمتر به انجام رساند.

راه‌حل شماره ۱ – گواه اثبات سهام

گواه اثبات سهام (PoS) یک شیوه جایگزین برای توزیع حق ایجاد بلوک است. در صورت استفاده از این الگو، احتمال ایجاد بلوک (و در نتیجه احتمال دریافت پاداش به صورت سکه جدید یا کارمزد) نه به میزان توان پردازشی (و میزان برق مصرفی) که به میزان درصد رمز ارز موجود در سیستم که به شما تعلق دارد بستگی خواهد داشت.

اگر نیمی از سکه های یک شبکه را در اختیار داشته باشید، احتمال اینکه بلوکی جدید ایجاد کنید یک سوم خواهد بود. این الگو سبب می‌شود که شرکت کنندگان در شبکه از مقررات آن پیروی کنند، زیرا هر قدر سهم بیشتری در شبکه داشته باشند، علاقه بیشتری به عملکرد درست آن خواهند داشت.

راه حل شماره ۲ – گواه اثبات مسئولیت

یک شیوه رادیکال تر نیز وجود دارد و آن هم اینکه فقط به آن دسته از کاربرانی که معتمد و قابل اطمینان هستند امکان ایجاد بلوک داده شود.

برای نمونه فرض کنید ۱۰ بیمارستان می توانند از بلاکچین برای ردگیری وضعیت یک بیماری همه گیر در شهر خود استفاده کنند. هر بیمارستان از مجوزی خاص برای فعالیت در این شبکه برخوردار است که «گواه اثبات مسئولیت» (Proof of Authority) نام دارد.

«گواه اثبات مسئولیت» را می توان همانند یک کلید دانست که با استفاده از آن امکان ایجاد بلوک جدید وجود دارد. به این ترتیب بلاکچین مذکور غیر عمومی خواهد بود و فقط بیمارستان ها می توانند آن را به روز کنند. در عین حال، شفافیت لازم و کیفیتی که بلاکچین با خود به همراه دارد نیز در این روش همچنان موجود خواهد بود. با این وجود باید دقت داشته باشیم که الگوی «گواه اثبات مسئولیت» با روح و اساس مفهوم بلاکچین منافات دارد، زیرا در صورت استفاده از «گواه اثبات مسئولیت» شبکه ما دیگر غیر متمرکز نخواهد بود.

راه حل شماره ۳ – استفاده درست از منابع انرژی

برخی شبکه های مبتنی بر الگوی گواه اثبات کار (PoW) رویکردی جالب را در پیش گرفته و از توان پردازشی رایانه های حاضر در شبکه برای اموری دیگر استفاده می کنند. برای نمونه، پرایم‌کوین (Primecoin) از این توان پردازشی برای یافتن نوع خاصی از اعداد اول استفاده می کند و فودلینگ کوین (FoldingCoin) نیز به محاسبه ساختار پیچیده پروتئین ها می پردازد.

مساله شماره ۵ – بلاکچین غیر متمرکز است و توسعه نمی یابد

ایجاد تغییر و به روز رسانی شبکه غیر متمرکز کار بسیار دشواری است. توسعه دهندگان یا باید به روز رسانی اجباری را به همه کاربران تحمیل کنند (که البته در این صورت دیگر این شبکه را نمی توان غیر متمرکز نامید) یا اینکه کاربران را به پذیرش این تغییرات متقاعد سازند. اگر درصد قابل توجهی از کاربران با تغییر مورد نظر مخالف بودند، اجتماع کاربران آن شبکه یکدستی خود را از دست می دهد و دو بلاکچین موازی ایجاد می شود. این انشقاق را فورک (Fork) می نامیم.

واقعیت این است که کاربران هر کدام علایق متفاوتی دارند. ماینرها به دنبال افزایش درآمد و پاداش دریافتی خود هستند، کاربران می خواهند کارمزد کمتری بابت تراکنش ها بپردازند، طرفداران رمز ارزها به دنبال افزایش محبوبیت آن هستند و عاشفان فناوری نیز دوست دارند نوآوری هایی را به این فناوری ها بیافزایند.

این اتفاق برای بیت کوین افتاد و آن هم زمانی بود که برخی از اعضای شبکه درباره راهبرد جدید برای افزایش حجم بلوک با بقیه موافق نبودند و به این ترتیب بیت کوین کش (BCH) شکل گرفت. اما چطور می توان از رویدادهایی مشابه جلوگیری کرد؟

راه حل – الگوی تزوس (Tezos)

یک راه حل ارایه شده توسط تزوس (XTZ) برای این مساله این است که امکان نظر دهی هر یک از کاربران شبکه درباره تغییرات مورد نظر را در داخل ارز دیجیتال قرار داد. اصول عملکرد این قابلیت به این صورت است:

  1. هر قدر فردی تعداد بیشتری از رمز ارز مور نظر داشته باشد، آرای بیشتری نیز در اختیارش است و قدرت رای او بیشتر است. در اینجا، توان پردازشی و ماینینگ دیگر اهمیتی ندارد.
  2. هر کاربر می تواند حق رای خود را به کاربری دیگر که آگاهی بیشتری از موضوع مورد نظر دارد واگذار کند.
  3. توسعه دهندگان تا یک سال پس از عرضه این ارز دیجیتال از حق وتو (VETO) برخور دارند و در صورت نیاز می توان این حق را تمدید کرد.
  4. حداقل رای مورد نیاز برای تصویب یک قانون جدید ۸۰ درصد است، اما این درصد می تواند بر اساس فعالیت کاربر واقعی تغییر یابد.

به نظر می رسد این شیوه نیاز به هارد فورک را تا حد زیادی کاهش دهد.

مساله شماره ۶ – شفافیت بیش از حد بلاکچین

فرض کنید که ویکی لیکس (سایت افشا کننده اسناد محرمانه) هستید و کاربران می توانند از طریق بیت کوین به شما کمک مالی کنند. در این صورت همه کاربران از آدرس عمومی شما آگاهی دارند و با مراجعه به بلاکچین می دانند که چقدر پول دارید! همچنین در هنگام تبدیل بیت کوین به دلار نیز مقامات دولتی از میزان دارایی شما به دلار آگاه می شوند.

همچنین امکان پولشویی با بیت کوین نیز وجود ندارد. ایجاد ۱۰ کیف پول و قرار دادن بیت کوین ها در آن ها نیز راه حلی برای این امر نیست. برخی شرکت ها هستند که خدمات ترکیب ارز دیجیتال رمزپایه را انجام می دهند و بابت این کار کارمزدی دریافت می کنند تا هویت مالک اصلی بیت کوین محرمانه بماند. اما این خدمات به چند دلیل چندان مناسب نیست.

راه حل شماره ۱ – کوین جوین (CoinJoin) در دش (DASH)

بنیانگذاران شبکه دش کوین (DASH) که در گذشته دارک کوین (Darkcoin) نام داشت نخستین کسانی بودند که سعی کردند به حل این مساله بپردازند. آن ها برای این کار از قابلیتی به نام «ارسال خصوصی» (PrivateSend) استفاده کردند. این رویکرد ساده است. برای این کار، ترکیب درون خود شبکه انجام می شود.

البته این شیوه نیز مشکلاتی دارد. برای نمونه اگر یک کاربر (مثلا یک نهاد امنیتی) بخواهد تعداد زیادی گره را در شبکه (که به ترکیب پول کثیف و پول تمیز مشغول است) را در اختیار داشته باشد، تمام جزییات تراکنش های صورت گرفته را در اختیار خواهد داشت. با وجود اینکه این امر شاید غیر محتمل باشد، اما بعید نیست.

دوم اینکه ترکیب پول کثیف با پول تمیز سبب می شود که همه پول های موجود در شبکه اندکی کثیف شوند. برای اینکه این پول کاملا تمیز شود، همه کاربران باید هموار به ترکیب پول خود با سایر پول های موجود در شبکه بپردازند.

راه حل شماره ۲ – کریپتونت (CryptoNote) در مونرو (MONERO)

یک رویکرد قابل اعتماد تر دیگر در این میان عرضه شده و آن هم مونرو (XMR) است. نخست اینکه مونرو از امضاهایی الکترونیکی استفاده می کند که به گروهی از کاربران امکان امضای پیغام از سوی گروهی دیگر را می دهد و به این ترتیب دیگر کسی نمی تواند متوجه شود که چه کسی تراکنش را انجام داده است. به این ترتیب فرستنده ارز دیجیتال مونرو می تواند رد تراکنش خود را مخفی کند. این پروتکل همچنین جلوی خرج دوباره را نیز می گیرد.

دوم اینکه مونرو نه تنها از یک کلید خصوصی برای انتقال پول استفاده می کند، بلکه یک کلید خصوصی اضافه را نیز در اختیار کاربر قرار می دهد تا بتواند از محتوای دریافتی در کیف پول خود آگاه شود و به این ترتیب دیگر کسی نمی تواند سابقه تراکنش های دیگری را ببیند. سوم اینکه شاید برخی ارسال کنندگان بخواهند کیف پولی یک بار مصرف ایجاد کنند که این امکان در مونرو وجود دارد.

اخبار

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

شرکت StarkWare فناوری جدیدی اعلام کرده که «تصدیق بلوک‌های بلاک‌چین بیت‌کوین از ابتدای پیدایش تا حال» را در قالب یک پرُف (proof) تقریباً ۱ مگابایتی ممکن می‌کند، البته نه به معنی دانلود کل تاریخچه تراکنش‌ها، بلکه فقط هِدِر بلوک‌ها.

منتشر شده

در

شرکت استارک‌ور (StarkWare) که در زمینه فناوری پیشرفته دانش صفر (Zero-Knowledge یا ZK) تخصص دارد، از یک دستاورد بزرگ رونمایی کرده است که می‌تواند اساس تعامل کاربران با شبکه بیت‌کوین را دگرگون کند. این شرکت موفق به ساخت یک اثبات تأیید (Verification Proof) مبتنی بر دانش صفر از کل بلاکچین بیت‌کوین شده است که به طرز شگفت‌انگیزی سبک بوده و به راحتی بر روی دستگاه‌های موبایل قابل اجراست. این نوآوری به هر کاربری اجازه می‌دهد تا به طور مستقل و بدون نیاز به سخت‌افزارهای گران‌قیمت، تاریخچه بیت‌کوین را اعتبارسنجی کند.

این اثبات که توسط استارک‌ور توسعه داده شده، تنها ۱ مگابایت حجم دارد. این در حالی است که حجم کامل بلاکچین بیت‌کوین (Bitcoin) در حال حاضر از مرز ۶۸۰ گیگابایت فراتر رفته است. به گفته عبدالحمید بختا (Abdelhamid Bakhta)، مدیر اکوسیستم در استارک‌ور، این تکنولوژی به کاربران امکان می‌دهد تا تراکنش‌ها را در کمتر از ۱۰۰ میلی‌ثانیه تأیید کنند. این پیشرفت، تحقق مدرن ایده‌ای است که برای اولین بار توسط ساتوشی ناکاموتو در وایت‌پیپر بیت‌کوین تحت عنوان تأیید پرداخت ساده شده (SPV) مطرح شد و اکنون موانع فنی و مالی را برای میلیون‌ها کاربر از میان برمی‌دارد.

An illustrated model of SPV outlined in Satoshi’s Bitcoin whitepaper. Source: Nakamoto Institute
An illustrated model of SPV outlined in Satoshi’s Bitcoin whitepaper. Source: Nakamoto Institute

چگونه ۶۸۰ گیگابایت داده در ۱ مگابایت فشرده می‌شود؟

راز این فشرده‌سازی خارق‌العاده در محتوای اثبات نهفته است. این فایل ۱ مگابایتی، تاریخچه کامل و جزئیات تمام تراکنش‌ها را در خود جای نداده است؛ بلکه شامل تمام هدرهای بلاک (Block Headers) از اولین بلاک شبکه (بلاک جنسیس) تا به امروز است. هر هدر بلاک مانند یک شناسنامه برای آن بلاک عمل می‌کند و حاوی اطلاعات کلیدی زیر است:

  • شماره نسخه (Version Number): نسخه نرم‌افزار بیت‌کوین که برای استخراج بلاک استفاده شده است.
  • ارجاع به بلاک قبلی (Previous Block Reference): پیوندی رمزنگاری‌شده که زنجیره بلاک‌ها را به هم متصل می‌کند.
  • برچسب زمانی (Timestamp): زمان تقریبی ایجاد بلاک.
  • اندازه بلاک (Block Size): حجم بلاک.
  • نانس (Nonce): عدد تصادفی که ماینرها برای حل معمای محاسباتی و افزودن بلاک به دفتر کل، آن را پیدا می‌کنند.

با در اختیار داشتن زنجیره‌ای از این هدرها، یک کاربر می‌تواند به طور مستقل و با اطمینان بالا، صحت و اعتبار کل تاریخچه شبکه را بدون نیاز به دانلود صدها گیگابایت داده، بررسی کند.

The number of Bitcoin nodes has been steadily rising since 2015. Source: Coin Dance
Bitcoin Nodes

این دستاورد در زمانی ارائه می‌شود که جامعه بیت‌کوین درگیر یکی از مهم‌ترین بحث‌های داخلی خود، یعنی چالش حفظ تمرکززدایی (Decentralization) در مقابل رشد روزافزون حجم بلاکچین است. یکی از ارزش‌های بنیادین بیت‌کوین این است که اجرای یک نود کامل (Full Node) برای هر کسی با یک کامپیوتر شخصی معمولی امکان‌پذیر باشد. این دسترسی آسان، تضمین‌کننده امنیت و مکانیزم اجماع شبکه است که توسط هزاران اپراتور نود مستقل در سراسر جهان اجرا می‌شود.

با این حال، ظهور پدیده‌هایی مانند اُردینالز و اینسکریپشن‌ها که امکان ذخیره‌سازی داده‌های غیرپولی (مانند تصاویر و متن) را روی بلاکچین (Blockchain) فراهم می‌کنند، این اصل را به چالش کشیده‌اند. منتقدان معتقدند این روند باعث «پف‌کردن» بلاکچین شده و با افزایش سرسام‌آور حجم دفتر کل توزیع شده (DLT)، نیازمندی‌های سخت‌افزاری برای اجرای نود را بالا می‌برد. اگر اجرای نود بیش از حد گران شود، شبکه به سمت تمرکزگرایی پیش خواهد رفت و تنها شرکت‌های بزرگ و مراکز داده توانایی مشارکت در آن را خواهند داشت که این امر کاملاً با فلسفه وجودی بیت‌کوین در تضاد است.

The breakdown of different implementations of the Bitcoin node software. Source Coin Dance
The breakdown of different implementations of the Bitcoin node software. Source Coin Dance

به‌روزرسانی Bitcoin Core و طغیان جامعه

این تنش با اعلام برنامه‌های مربوط به به‌روزرسانی آینده نرم‌افزار Bitcoin Core 30 که برای انتشار در ماه اکتبر برنامه‌ریزی شده، به نقطه جوش خود رسیده است. توسعه‌دهندگان Bitcoin Core (که نرم‌افزار مورد استفاده حدود ۸۰٪ از نودهای شبکه است) قصد دارند محدودیت OP_Return را حذف کنند. این قابلیت در حال حاضر حجم داده‌های غیرپولی قابل جاسازی در تراکنش‌ها را به ۸۰ بایت محدود می‌کند که برای ذخیره اکثر محتواهای چندرسانه‌ای امروزی بسیار ناچیز است.

این تصمیم پیشنهادی، موجی از مخالفت را برانگیخته و باعث یک جهش تاریخی در استفاده از Bitcoin Knots شده است. Bitcoin Knots یک نرم‌افزار جایگزین برای نود بیت‌کوین است که قابلیت‌های شخصی‌سازی بیشتری را به اپراتورها می‌دهد؛ از جمله این امکان که خودشان برای میزان داده‌های OP_Return که مایل به ذخیره و بازنشر آن هستند، محدودیت تعیین کنند. آمارها نشان می‌دهد سهم بازار نودهای Knots از حدود ۱٪ در پایان سال ۲۰۲۴، با یک رشد تقریباً عمودی، به نزدیک ۲۰٪ در سال ۲۰۲۵ رسیده است که نشان‌دهنده واکنش شدید بخشی از جامعه به مسیر پیش روی توسعه بیت‌کوین است. در این میان، راهکار استارک‌ور می‌تواند فارغ از این جدال‌ها، قدرت تأیید مستقل را به دست تک‌تک کاربران بازگرداند.

ادامه مطلب

آموزش

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

تقویم اقتصادی مثل یک “برنامه‌ریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکت‌های ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک می‌کند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصت‌های سودآور پیدا کنید.

منتشر شده

در

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

اگر معامله‌گر یا فعال بازارهای مالی باشید، حتما تجربه کرده‌اید که یک خبر اقتصادی می‌تواند ظرف چند دقیقه بازار را زیر و رو کند. مثلا اعلام نرخ بیکاری آمریکا یا تصمیم فدرال رزرو درباره نرخ بهره کافی است تا قیمت دلار، طلا یا حتی بیت کوین نوسان شدیدی پیدا کند. در چنین شرایطی، دانستن زمان دقیق این رویدادها می‌تواند مرز میان یک معامله سودآور یا پشیمان‌کننده باشد.

اینجاست که تقویم اقتصادی به عنوان یک ابزار به کمک شما می‌آید. ابزاری که تمام اتفاقات مهم اقتصادی و مالی جهان را در یک جدول زمانی مشخص نمایش می‌دهد و به شما کمک می‌کند همیشه چند قدم جلوتر از بازار باشید. اگر می‌خواهید بدانید تقویم اقتصادی دقیقا چیست، چه اجزایی دارد و چطور باید از آن استفاده کنید، این مطلب را از دست ندهید.

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست؟

یک لیست زمان‌بندی‌شده از اعلامیه‌های اقتصادی، داده‌های کلان، سخنرانی‌های مقامات مالی و انتشار شاخص‌های اقتصادی مثل نرخ بهره، تورم، بیکاری، تولید ناخالص داخلی و … است. علاوه بر این معمولاً زمان بیانیه های بانک مرکزی، سخنرانی های سیاست گذاران پولی و انتخابات را فهرست می کند.

بیشتر تقویم های اقتصادی منتشر شده شامل نوع داده مثل نرخ بیکاری، نتیجه قبلی که منتشر شده بود و انتظارات اجماع بازار برای نتیجه آتی می شوند. باید توجه داشت که نوع انتشار به طور کلی بسته به اینکه چه تاثیری می تواند داشته باشد؛ بصورت زیاد، متوسط، کم یا بدون تاثیر، کد گذاری می شود.

برای مثال، تصور کنید بانک مرکزی اروپا (ECB) قرار است درباره نرخ بهره (Interest Rate) جلسه برگزار کند. این تصمیم می‌تواند ارزش یورو را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. اگر شما معامله‌گر بازار فارکس باشید و این تاریخ را ندانید، ممکن است در میانه یک معامله ناگهان با نوسانی شدید روبه‌رو شوید و فرصت مدیریت آن را از دست بدهید. اما وقتی به تقویم اقتصادی نگاه می‌کنید، می‌بینید که این رویداد دقیقا چه روز و ساعتی اتفاق می‌افتد و می‌توانید از قبل برایش برنامه‌ریزی کنید.

تقویم اقتصادی نه فقط برای معامله‌گران حرفه‌ای، بلکه برای هر فردی که در بازارهای مالی فعالیت می‌کند (از بورس و فارکس گرفته تا ارزهای دیجیتال) یک ابزار ضروری است. حتی سرمایه‌گذاران بلندمدت هم با نگاه به این تقویم می‌توانند تصمیم‌های دقیق‌تری برای مدیریت پرتفوی خود بگیرند.

اگر انتشار داده اقتصادی تأثیر کمی داشته باشد، آنگاه جفت ارز حرکتی نداشته و یا واکنشی جزیی نسبت به نتیجه از خود نشان خواهد داد. اما اگر در رویدادی با تأثیر متوسط، نتیجه نهایی با چیزی که انتظار می رفت خیلی تفاوت داشته باشد، باعث می شود جفت ارز به میزان بیشتری تغییر کند. زمانی که انتشار داده ها به طور قابل توجهی بیشتر یا کمتر از نتیجه مورد انتظار بازار باشند، به خصوص زمانی که صحبت از داده هایی با تأثیر بالا باشد، جفت ارز مرتبط تمایل بیشتری به حرکت دارد و بازار نوسانات قابل توجهی را در این فرآیند تجربه می کند.

چرا تقویم اقتصادی مهم است؟

  • تقویم اقتصادی مانند یک نقشه راه است که مسیر حرکت بازارها را روشن‌تر می‌کند و شما را از غافلگیری‌های ناگهانی نجات می‌دهد. به این ترتیب شما می‌توانید تصمیمات معاملاتی خودتان را بر پایه اطلاعات موثق بگیرید.
  • انتشار داده‌های اقتصادی می‌تواند باعث نوسانات شدید در بازارهای مالی شود. برای مثال، اگر نرخ تورم بالاتر از حد انتظار اعلام شود، سرمایه‌گذاران انتظار افزایش نرخ بهره خواهند داشت و همین موضوع می‌تواند بازار سهام یا ارزهای دیجیتال را تحت تاثیر قرار دهد.
  • بدون تقویم اقتصادی، بسیاری از تصمیم‌ها بر اساس حدس و گمان گرفته می‌شود. معامله‌گرانی که فقط با تحلیل تکنیکال کار می‌کنند، ممکن است در لحظه انتشار یک خبر بزرگ، گرفتار نوسانات غیرمنتظره بازار شوند. در حالی‌که کسی که تقویم اقتصادی را دنبال می‌کند، می‌داند چه زمانی باید محتاط‌تر باشد یا حتی برای شکار فرصت‌های جدید آماده شود.
  • یکی از مهم‌ترین مزیت‌های تقویم اقتصادی، مدیریت ریسک است. اگر قبل از انتشار یک داده مهم پوزیشن باز دارید، می‌توانید حجم معاملات خود را کاهش دهید، حد ضرر تنظیم کنید یا حتی معامله را ببندید تا از ضررهای سنگین جلوگیری شود.
  • استفاده از تقویم اقتصادی به شما امکان می‌دهد استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را بر اساس داده‌های واقعی طراحی کنید. به این ترتیب، معاملات شما نظم بیشتری پیدا می‌کند و احتمال موفقیت بالاتر می‌رود.
  • بسیاری از ضررها به دلیل تصمیمات عجولانه و احساسی اتفاق می‌افتد. وقتی بدانید چه چیزی در راه است، آرامش بیشتری خواهید داشت و کمتر اسیر ترس یا طمع می‌شوید.

اجزای اصلی یک تقویم اقتصادی

وقتی وارد یک تقویم اقتصادی مثل Trading Economics یا Investing.com می‌شوید، در نگاه اول ممکن است جدول شلوغی ببینید که پر از عدد و کلمه است. اما اگر بدانید هر ستون چه معنایی دارد، کار با آن بسیار ساده خواهد شد. در ادامه تک‌تک اجزای اصلی این جدول که از وب‌سایت تریدینگ اکونومیکس آورده شده را توضیح می‌دهیم.

Economic Calendar
All events, interest rate, prices & inflation, labour market, GDP growth, foreign trade, government, business confidence, consumer sentiment, housing market.

در قسمت بالای جدول بخشی برای فیلتر کردن نتایج آورده شده است. گزینه «Recent» فیلتری برای نشان دادن رویدادهای اخیر است و فقط موارد نزدیک به زمان فعلی را نشان می‌دهد. اگر می‌خواهید مثلا رویدادهای اقتصادی چند ماه دیگر را ببینید کافی است این فیلتر را تغییر دهید.

با استفاده از گزینه «Impact» شما می‌توانید این رویدادهای اقتصادی را بر اساس سطح اهمیت آن ها دسته‌بندی کنید. تریدینگ اکونومیکس سه دسته‌بندی دارد. رویدادهای یک ستاره، دو ستاره و سه ستاره که طبیعتا اهمیت آن ها بر اساس تعداد ستاره افزایش می‌یابد.

قسمت «Countries» امکان فیلتر کردن بر اساس کشور یا اقتصاد موردنظر را فراهم می‌کند. مثلا اگر قصد دارید فقط شاخص‌های اقصتادی کلان آمریکا را ببینید، کافی است روی این گزینه کلیک کرده و «United States» را انتخاب کنید.

فیلتر «Category» دسته‌بندی رویدادها را نمایش می‌دهد. مثلا شما می‌توانید در این فیلتر گزینه «Prices & Inflation» را انتخاب کرده و فقط داده‌های تورمی را مشاهده کنید.

بخش «UTC +3:30» نیز برای تعیین منطقه زمانی است. شما می‌توانید منطقه زمانی خودتان (تهران-ایران) را تنظیم کنید تا ببینید دقیقا رویداد موردنظرتان در چه ساعتی به وقت ایران رخ می‌دهد.

  • تاریخ و ساعت

اولین چیزی که در تقویم اقتصادی به چشم می‌آید، ستون زمان انتشار است. در این بخش دقیقا مشخص می‌شود که هر رویداد چه روز و ساعتی منتشر خواهد شد. اهمیت این قسمت بسیار بالاست، چون بازارها معمولا درست در همان لحظه انتشار خبر واکنش نشان می‌دهند. مثلا اگر در ساعت ۴:۰۰ صبح «شاخص اعتماد مصرف‌کننده استرالیا» منتشر شود، معامله‌گران بازار فارکس در همان دقیقه باید آماده واکنش باشند.

همانطور که گفتیم، ساعت تقویم معمولا بر اساس منطقه زمانی قابل تغییر است. مثلا شما می‌توانید آن را روی «تهران (UTC+3:30)» تنظیم کنید تا دقیقاً با ساعت محلی خودتان هماهنگ باشد.

  • کشور

در ستون بعدی، پرچم و کد کشور (مثلاً GB = بریتانیا، AU = استرالیا، MX = مکزیک) قرار دارد که نشان می‌دهد داده متعلق به کدام اقتصاد است. گاهی اوقات هم رویدادها مربوط به یک بلوک منطقه‌ای خاص مثلا اروپا (EA = Euro Area) هستند. در این صورت آن داده را باید به عنوان یک شاخص منطقه‌ای و نه مربوط به یک کشور واحد تفسیر کرد.

  • عنوان رویداد

این ستون عنوان خبر یا شاخص اقتصادی را نشان می‌دهد. گاهی هم کنار این عنوان، مخفف ماه میلادی (مثل AUG، SEP) دیده می‌شود که نشان می‌دهد داده مربوط به کدام ماه است. شناخت هر شاخص اهمیت زیادی دارد، چون هرکدام اثر متفاوتی روی بازار می‌گذارند.

اما نکته مهم اینجاست که همه رویدادها عددی و آماری نیستند. بعضی از آن ها بیشتر کیفی هستند و باید با توجه به ماهیتشان تفسیر شوند. برای درک بهتر، به چند نمونه نگاه کنیم:

  • شاخص‌های آماری (عدد‌محور)

مثل نرخ بیکاری (Unemployment Rate)، شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)، یا تولید ناخالص داخلی (GDP). اینها همیشه یک عدد مشخص دارند که می‌توان آن را با مقدار قبلی و پیش‌بینی بازار مقایسه کرد.

  • سخنرانی‌ها (Speech)

مثلا «سخنرانی رئیس فدرال رزرو». این نوع رویداد عدد ندارد، بلکه مهم محتوای صحبت‌هاست. اگر لحن سخنران به سمت سیاست انقباضی (افزایش نرخ بهره) باشد، بازار واکنش منفی به دارایی‌های پرریسک نشان می‌دهد. اگر لحن انبساطی باشد، می‌تواند باعث رشد بازار سهام یا ارزهای دیجیتال شود.

  • حراج اوراق (Auction)

مثل «حراج اوراق ۱۰ ساله آمریکا» یا «حراج اوراق خزانه ژاپن». اینجا اعداد مربوط به بازده (Yield) یا حجم اوراق فروخته‌شده اهمیت دارند. بالا رفتن بازده معمولا نشانه افزایش هزینه استقراض دولت و احتمال بالا رفتن نرخ بهره است.

  • شاخص‌های نظرسنجی و اعتماد (Survey/Confidence Index)

مثل «شاخص اعتماد مصرف‌کننده» یا «شاخص مدیران خرید (PMI)». اینها با پرسش‌نامه از فعالان اقتصادی یا مصرف‌کنندگان تهیه می‌شوند و بازتاب‌دهنده چشم‌انداز آینده هستند.

ستون Previous نشان‌دهنده نتیجه گزارش قبلی است. مثلا اگر شاخص بیکاری ماه گذشته ۸٪ بوده، این عدد در ستون Previous نمایش داده می‌شود. این بخش برای مقایسه روند بسیار مهم است، چون بازار همیشه تغییرات نسبت به گذشته را در نظر می‌گیرد.

در قسمت (Consensus / Forecast) دو ستون پیش‌بینی تحلیلگران و اقتصاددانان درباره آن شاخص یا داده اقتصادی آورده می‌شود. اما چه تفاوتی با هم دارند؟

Consensus یا اجماع در واقع میانگین پیش‌بینی جمعی تحلیلگران، اقتصاددان‌ها و موسسات مالی است. یعنی چندین منبع معتبر پیش‌بینی خود را درباره یک شاخص اعلام می‌کنند و تقویم اقتصادی میانگین یا اجماع آنها را نمایش می‌دهد.

Forecast گاهی به همان معنی Consensus به کار می‌رود، اما در بعضی تقویم‌ها (مثل Trading Economics) یک تفاوت کوچک دارد:

  • Forecast معمولاً پیش‌بینی اختصاصی خود سایت یا موسسه منتشرکننده تقویم است.
  • در حالی که Consensus نماینده پیش‌بینی کلی بازار و تحلیل‌گران مختلف است.

در ستون (Actual) مقدار واقعی در لحظه انتشار خبر به‌روزرسانی می‌شود و عدد واقعی گزارش را نشان می‌دهد. در حقیقت، مهم‌ترین بخش برای معامله‌گران همین ستون است، چون مستقیما رفتار بازار را شکل می‌دهد.

بعضی تقویم‌ها مثل Trading Economics در کنار هر شاخص نمودارهای کوچکی نمایش می‌دهند. این نمودار روند تاریخی آن شاخص را نشان می‌دهد (مثلا تغییرات نرخ بیکاری در چند ماه گذشته). با نگاه سریع به این بخش می‌توانید متوجه شوید وضعیت در حال بهبود یا بدتر شدن است.

Economic Calendar
Economic Calendar

طبق ستون اول متوجه می‌شویم که شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) آمریکا ساعت ۴ بعد از ظهر به وقت محلی منتشر می‌شود. به طور کلی، شاخص‌های اقتصادی را می‌توان در بازه زمانی‌های مختلفی ارزیابی کرد. منظور از MoM بازه زمانی ماهانه است و YoY تغییرات کل یک سال نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد.

در سطر اول که مربوط به شاخص PPI اصلی در بازه ماهانه است، می‌بینیم که مقدار قبلی ۰.۹٪ ثبت شده است. این یعنی در ماه گذشته قیمت تولیدکننده‌ها نسبت به ماه ماقبلش ۰.۹٪ افزایش داشته است. در ستون Forecast پیش‌بینی تریدینگ اکونومیکس برای این ماه ۰.۳٪ است و Consensus که میانگین پیش‌بینی اقتصاددانان و تحلیلگران مختلف را نشان می‌دهد ۰.۴٪ ثبت شده است. مقدار Actual یا واقعی هم هنوز منتشر نشده و به همین دلیل این ستون خالی مانده و در لحظه انتشار شاخص پر می‌شود.

چطور از تقویم اقتصادی استفاده کنیم؟

این بخش مهم‌ترین قسمت مقاله است، چون فقط دانستن اینکه رویدادها چه زمانی هستند کافی نیست؛ باید بدانید چطور از این اطلاعات استفاده کنید.

  • برنامه‌ریزی هفتگی: در ابتدای هفته به تقویم اقتصادی نگاه کنید و رویدادهای مهم (مثل NFP یا تصمیم نرخ بهره) را علامت بزنید. این کار به شما کمک می‌کند از قبل آماده باشید.
  • ترکیب با تحلیل تکنیکال: اگر می‌بینید یک خبر مهم نزدیک است، سطوح حمایت و مقاومت نمودار را بررسی کنید. مثلا اگر خبر منفی بیاید و بازار به حمایت نزدیک باشد، احتمال شکستن حمایت بیشتر می‌شود.
  • استراتژی معاملاتی متناسب با خبر: بعضی معامله‌گران قبل از انتشار خبر، از بازار خارج می‌شوند تا ریسک نکنند. برخی دیگر ترجیح می‌دهند منتظر بمانند و پس از انتشار داده و مشخص شدن جهت بازار وارد معامله شوند.
  • مدیریت حجم و حد ضرر: در زمان‌هایی که احتمال نوسان شدید وجود دارد، بهتر است حجم معامله کمتر شود یا حد ضرر نزدیک‌تر قرار بگیرد.
  • ثبت تجربه‌ها: بهترین راه برای یادگیری استفاده از تقویم اقتصادی، تجربه شخصی است. بعد از هر رویداد مهم یادداشت کنید بازار چگونه واکنش نشان داد و استراتژی شما چقدر موفق بود.

تقویم اقتصادی را از کجا ببینیم؟

امروزه ده‌ها وب‌سایت معتبر وجود دارد که تقویم اقتصادی رایگان و به‌روزی ارائه می‌دهند. برخی از بهترین منابع عبارت‌اند از:

  • Trading Economics: همه رویدادها، نرخ بهره، قیمت‌ها و تورم، بازار کار، رشد تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی، دولت، اعتماد تجاری، احساسات مصرف‌کننده، بازار مسکن.
  • Investing.com: تقویم اقتصادی همزمان با اعلام رویدادهای اقتصادی، شاخص‌ها را دریافت کنید و تأثیر فوری آنها بر بازار جهانی را مشاهده کنید – از جمله رویدادهای قبلی، …
  • Forex Factory: با تقویم اقتصادی فارکس محور، رویدادهای تأثیرگذار بر بازار را خیلی قبل از وقوع پیش‌بینی کنید.
  • TradingView: تقویم اقتصادی آخرین و رویدادهای اقتصادی آینده را نشان می‌دهد که می‌توانند بر دارایی‌ها، مناطق و بازارهای جهانی خاصی تأثیر بگذارند.
  • FXStreet: تقویم اقتصادی لحظه‌ای، رویدادها و شاخص‌های اقتصادی سراسر جهان را پوشش می‌دهد.
  • MyFxBook: تقویم اقتصادی به صورت آنی که تمام رویدادها و اطلاعیه‌های اقتصادی را پوشش می‌دهد. مقادیر تاریخی، قبلی، اجماعی و واقعی هر شاخص را مشاهده کنید.

همچنین بروکرهای فارکس هم معمولاً تقویم اقتصادی روی سایت خود دارند.

در انتها

تقویم اقتصادی مثل یک “برنامه‌ریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکت‌های ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک می‌کند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصت‌های سودآور پیدا کنید. در دنیایی که ثانیه‌ها حرف اول را می‌زنند، اطلاع از آنچه در راه است، برگ برنده شماست. با استفاده منظم از این ابزار، دیگر از نوسانات ناگهانی غافلگیر نخواهید شد و می‌توانید با اطمینان بیشتری برای آینده سرمایه‌گذاری خود برنامه‌ریزی کنید.

به یاد داشته باشید، موفقیت در بازارهای مالی تنها به تحلیل نمودارها محدود نمی‌شود. تسلط بر اطلاعات و درک وقایع کلان اقتصادی، مکمل تحلیل تکنیکال است و شما را در مسیری قرار می‌دهد که به جای دنبال کردن بازار، آن را پیش‌بینی کنید. به همین خاطر توصیه می‌کنیم که از همین امروز، استفاده از تقویم اقتصادی را به یکی از عادت‌های معاملاتی خود تبدیل کنید.

سودآوری و معامله گری بصورت مداوم در بازار می تواند بسیار چالش برانگیز باشد، و واقعیت مسلم این است که اکثر معامله گران خرد معمولا پول خود را در این بازار از دست می دهند. با این وجود، با یک برنامه معاملاتی جامع، ابزارهای مناسب و دانش کافی از بازار ارز، شانس موفقیت شما به عنوان یک معامله گر به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.

ادامه مطلب
تبلیغات
اخبار23 ساعت پیش

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟
آموزش23 ساعت پیش

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنش‌ها بزودی با سرعت اینترنت نهایی می‌شوند
اخبار1 هفته پیش

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنش‌ها بزودی با سرعت اینترنت نهایی می‌شوند

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه را برای کاربران فعال کرد
اخبار1 هفته پیش

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد

آموزش3 هفته پیش

اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی می‌رساند
بلاکتوپیا3 ماه پیش

۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی می‌رساند

اخبار3 ماه پیش

کاناری کپیتال برای ETF اینجکتیو (INJ) ثبت‌نام کرد

کاردینال؛ اولین پروتکل دیفای بیت کوین بر بستر کاردانو
اخبار3 ماه پیش

کاردینال؛ اولین پروتکل دیفای بیت کوین بر بستر کاردانو

هر اونس چند گرم طلای ۱۸ عیار است؟ تبدیل ساده انس به گرم طلا
بلاکتوپیا3 ماه پیش

هر اونس چند گرم طلای ۱۸ عیار است؟ تبدیل ساده انس به گرم طلا

آیا تحلیل تکنیکال به‌تنهایی در بازار رمز ارزها سودآور است؟
آموزش3 ماه پیش

آیا تحلیل تکنیکال به‌تنهایی در بازار رمز ارزها سودآور است؟

کوین‌بیس توکن اتنا (ENA) را به رودمپ خود اضافه کرد
اخبار3 ماه پیش

کوین‌بیس توکن اتنا (ENA) را به رودمپ خود اضافه کرد

در ۲ ماه اخیر بیش از ۱۰٪ پروژه‌ها ناپدید شده‌اند!
اخبار3 ماه پیش

در ۲ ماه اخیر بیش از ۱۰٪ پروژه‌ها ناپدید شده‌اند!

برترین ها