بلاکتوپیا
استورج (Storj)؛ فضای ذخیره سازی غیر متمرکز
استورج (Storj) یکی از معدود پلتفرم های ذخیره سازی ابری غیر متمرکز است، که ابزاری به نسبت منحصر به فردی از نظر کارایی را در بازار رمزارزها ایجاد می کند. این پلتفرم به کاربران این امکان را می دهد که فضای دیسک بلا استفاده را اجاره کرده و در ازای آپلود داده ها در فضای ابری، با استفاده از توکن بومی این شبکه تحت عنوان STORJ، پرداختی خود را به انجام برسانند.

منتشر شده
3 سال پیشدر
توسط
روکو (Rocco)
استورج (Storj) یک پلتفرم ذخیره سازی ابری غیر متمرکز است، که به هر کامپیوتری که در حال اجرای نرم افزار است، این امکان را می دهد تا فضای بلا استفاده هارد درایو خود را به کاربران دیگری که به دنبال ذخیره سازی فایل ها هستند، اجاره دهد!
با در نظر داشتن این موضوع، می توان استورج (Storj) را به عنوان جایگزینی برای پلتفرم های ذخیره سازی متمرکزی مثل پلتفرم هایی که توسط گوگل (Google.cloud) یا (OneDrive) شرکت مایکروسافت ارائه می شوند، در نظر گرفت. با این حال، به جای اینکه یک کمپانی واحد حق مالکیت و مدیریت این نرم افزار را در اختیار داشته باشد، استورج به نرم افزار و شبکه ای از کامپیوتر ها متکی است که وظیفه مدیریت ذخیره سازی داده را بر عهده دارند.
استورج (Storj) محیط متن باز غیر متمرکزی را برای کاربران فراهم می سازد و آن ها می توانند با برخورداری از قابلیت دسترسی به حریم خصوصی کامل و امنیت بالا در این محیط داده های خود را ذخیره سازی کنند.
ابزار ذخیره سازی استورج (Storj) بدون وجود یک هویت اعتبار مرکزی عمل می کند و با تقسیم داده ها به بخش های کوچکتر و توزیع آن ها در سراسر شبکه ابری جهانی خود، آن ها را ذخیره می کند. ابزار ذخیره سازی استورج نشان دهنده جایگزینی برای ارائه دهندگان خدمات ذخیره سازی ابری مثل گوگل و مایکروسافت است و به کاربران اجازه می دهد که بتوانند فضای اشغال نشده و آزاد هارد خود را با رویکردی غیر متمرکز اجاره کرده و به واسطه بهره گیری از خدمات همتا به همتا (Peer to Peer) مورد استفاده قرار دهند.
استورج (Storj) یکی از اولین پلتفرم های ذخیره سازی ابری غیر متمرکز در میان همتایان اندک خود در بازار رمزارزها محسوب می شود.

کاربران می توانند در نقش نود های میزبان ظاهر شده و بر اساس فضای دیسک به اشتراک گذاشته شده، درآمد داشته باشند. اجاره کنندگان این فضای خالی موجود در این پلتفرم نیز در ازای دست یافتن به این خدمات، مبلغی را پرداخت می کنند و بنابر همین امر نیز یک بازار همتا به همتا (P2P) ذخیره سازی شکل می گیرد.
Storj DCS یا همان فضای ذخیره سازی ابری غیر متمرکز استورج به صورت خودکار و پیش از آپلود شدن فایل ها، آن ها را رمزنگاری می کند و از همین طریق نیز داده های شما در انحصار حریم خصوصی شما و افرادی که با آن ها اشتراک گذاری می کنید باقی می مانند.
هر یک از فایل های آپلود شده در این شبکه، با استفاده از شیوه متقارن AES-256-GCM رمزگذاری می شوند؛ این در حقیقت استاندارد مورد استفاده برای هر یک از فایل ها پیش از آپلود شدن به شبکه مورد نظر است، تا از عدم دسترسی کاربران غیر مجاز به آن ها اطمینان حاصل شود.
همه فایل ها رمزنگاری می شوند و سپس به چند بخش تقسیم شده و بعد بر روی نود های مختلفی ذخیره سازی می شوند تا از عدم نفوذ به داده ها اطمینان حاصل شود. این رویکرد غیر متمرکز به محافظت از داده های شما در مقابل حملات بد خواهانه نیز منجر می شود.
ساختار غیر متمرکز استورج (Storj) سطح بالایی از امنیت و حریم خصوصی را برای کاربران به ارمغان می آورد و عملکرد قابل اطمینان تری را در مقایسه با ارائه دهندگان خدمات ذخیره سازی ابری سنتی به همراه دارد.
توکن STORJ توسط هر کسی قابل “فارم کردن” است. فارمینگ استورج شبیه به ماینینگ در رمزارزها گواه اثبات کار (PoW) مانند بیت کوین (Bitcoin) است؛ با این تفاوت که به جای استفاده از توان محاسباتی، کاربران از فضای هارد خود استفاده می کنند.
در واقع توکن های استورج را می توانید توسط ریگ های HDD (تعدادی هارد که بهصورت ریگ عمل می کنند) فارم کنید. هارد درایوهای اینترنال گران تر از هاردهای معمولی هستند، اما برق کمتری مصرف می کنند؛ در حالی که هاردهای اکسترنال ارزان تر هستند، اما برق بیشتری مصرف می کنند.
نکته قابل توجه این است که هاردها نسبت به کارت های گرافیک، در زمانی که به صورت ۲۴ ساعته کار می کنند، عمر مفید بیشتری دارند. یکی از بهترین هاردهای اینترنال برای فارمینگ استورج Seagate ST8000AS0002 و یکی از بهترین هاردهای اکسترنال نیز Seagate Expansion است.
سخت افزار مورد نیاز و پیشنهادی برای استفاده از Storj به شرح زیر است.
- یک پردازنده اختصاص یافته به هر یک از خدمات نود.
- فضای مورد نیاز ۸ ترابایتی و فضای حداکثر ۲۴ ترابایتی برای هر نود، فضای حداقل ۵۵۰ گیگابایتی با عدم وجود حداکثر فضای تعیین شده برای هر نود.
- بیشتر از ۱۶ ترابایت پهنای باند اندازه گیری نشده موجود در هر ماه، ترجیحا بدون محدودیت. میزان حداقل ۲ ترابایت پهنای باند موجود در هر ماه.
- ۱۰۰ مگابایت در ثانیه برای آپ استریم، حداقل ۵ مگابایت در ثانیه پهنای باند برای آپ استریم.
- آپ تایم یا زمان عملکرد (آنلاین و عملی) ۹۹.۵ درصدی در هر ماه، حداقل آپتایم (آنلاین و عملی) ۹۹.۳ درصدی در هر ماه، حداکثر زمان کلی خارج شدن شبکه از دسترس به میزان ۵ ساعت در ماه.
نیازمندی های سیستم عبارتند از ویندوز ۸ سرور ۲۰۱۲ یا جدیدتر.
اگر در حال حاضر یک نود ذخیره سازی را با استفاده از Docker بر روی ویندوز خود اجرا می کنید، لازم است بدانید که این نود نیازمند بررسی و نظاره مناسب است. اگر هنوز در حال اجرای نود خود با استفاده از Docker هستید، ممکن است نود شما به صورت رندوم یا تصادفی آفلاین شده و نیازمند ریست کردن باشد؛ بنابراین، پیشنهاد می کنیم تا به سراغ Windows GUI بروید. در این لینک می توانید مطالب بیشتری را در مورد مشکلات Docker در CentOS (یک نسخه تنظیم شده برای CentOS 7) مشاهده کنید.
Debian نسخه ۶۴ بیت یکی از این نسخههای Debian و یا Raspbian:
- Buster 10
- Stretch 9 (Stable) / Raspbian Stretch
Fedora نسخه ۶۴ بیت یکی از این نسخههای Fedora:
- ۲۸
- ۲۹
Ubuntu نسخه ۶۴ بیت یکی از این نسخههای Ubuntu:
- Cosmic 18.10
- Bionic 18.04 (LTS)
- Xenial 16.04 (LTS)
به یاد داشته باشید که از طریق etc یا fstab از ثابت بودن Mount هارد درایو خود اطمینان حاصل کنید.
macOS Sierra 10.12 و نسخههای جدیدتر macOS نیز مورد پشتیبانی این پروتکل هستند.
سختافزار Mac شما باید حداقل ۲۰۱۰ و یا مدل جدیدتری باشد. VirtualBox قبل از نسخه ۴.۳.۳۰ قابل نصب نخواهد بود. اگر نسخه جدیدتر VirtualBox را نصب کرده اید، با مشکل خاصی مواجه نخواهید شد.
اتصال اینترنت
به شدت پیشنهاد می کنیم که نود ذخیره سازی خود را بر روی سیستمی که توسط کابل LAN به جای WiFi به اینترنت متصل شده است اجرا کنید، تا تداوم و پایدار بودن اتصال خود به اینترنت اطمینان حاصل کنید.
منبع تغذیه
اگر در محلی زندگی می کنید که قطعی برق و خاموشی از جمله اتفاقات رایج آن به شمار می روند، لطفا مراقب سخت افزار خود باشید. این مورد شامل تجهیزاتی که نود خود را بر روی آن اجرا می کنید، روتر یا مودم و منبع تغذیه بدون وقفه (UPS) نیز می شود. این امر به محافظت سخت افزار شما در برابر آسیب ها و مختل شدن پایگاه داده شما، در نتیجه خاموش شدن ناگهانی دستگاهتان کمک می کند. چنین رویداد هایی می توانند به از دست رفتن غیر قابل جبران نود شما منجر شوند.
حتما به واسطه یک روتر به اینترنت متصل شوید و از اتصال با مودم بدون فایروال اجتناب کنید.
نرم افزار استورج خدمات خود را در قالب درخواست هایی به واسطه اینترنت ارسال می کند؛ اما شاید تمام نرم افزار های نصب شده بر روی سیستم شما، برای اتصال مستقیم به اینترنت طراحی نشده باشند. این موضوع در رابطه با کاربرانی که از ویندوز و برنامه هایی که به درخواست های مختلف مبتنی بر IP ها پاسخ می دهند نیز صدق می کند.

شیوه نصب نرم افزار مورد نیاز
برای آموزش شیوه نصب نرم افزار استورج (Storj) می توانید به این لینک مراجعه کنید. کاربران می توانند فضای دیسک آزاد خود را به سایر کاربران شبکه که تمایل به مشارکت دارند، اجاره دهند. اجاره دهندگان در ازای انجام چنین کاری درآمد کسب می کنند و توکن بومی این شبکه تحت عنوان STORJ به عنوان ابزاری برای پرداخت در شبکه مورد استفاده قرار می گیرد. این توکن قابل معامله در بازار و نگهداری در کیف پول هاست.
هر یک از فایل ها پس از رمزنگاری شدن به بخش هایی تقسیم می شوند که غیر قابل تشخیص از سایر بخش ها هستند. این امر قابلیت دسترسی دائمی را برای داده های شما به ارمغان می آورد. هر یک از فایل ها به ۸۰ بخش تقسیم می شوند و بازیابی آن فایل تنها به ۲۹ بخش نیاز دارد. هر یک از این ۸۰ بخش بر روی یک نود متفاوت، به همراه اپراتورهای مختلف، ذخایر تقویت، شبکه ها و موقعیت های جغرافیایی متفاوت ذخیره سازی می شوند.
تقسیم فایل ها به بخش های کوچک تر عملکرد و دوام کم نظیری را به همراه دارد. ساختار غیر متمرکز استورج (Storj) سطح بالایی از امنیت و حریم خصوصی را برای کاربران به ارمغان می آورد و عملکرد قابل اطمینان تری را در مقایسه با ارائه دهندگان خدمات ذخیره سازی ابری سنتی به همراه دارد.
نیازی نیست که به استورج اطمینان و اعتماد داشته باشید. این در حقیقت شیوه کارکرد این پلتفرم است؛ چنین رویکردی را رویکرد بدون نیاز به فضای اعتماد می نامند. حتی اگر شبکه استورج (Storj) بخواهد نیز قادر نخواهد بود که داده های شما را مورد بررسی قرار دهد.
اگر فردی بخواهد به داده های شما دسترسی داشته باشد، در وهله اول لازم است تا فایل شما را از کل شبکه بازیابی کرده و دوباره آن را ایجاد کند و این امر، در نوع خود کاری بسیار دشوار و پیچیده و فارغ از مجوز از جانب سیستم است. در ادامه، لازم است تا رمزنگاری AES-256-GCM که از حساس ترین داده های موجود در دنیا و اطلاعات دسته بندی شده محافظت می کند را بشکند، که چنین اتفاقی بسیار بعید است. این نوع رمزنگاری در حقیقت استانداردی است که در تمامی فایل ها موجود است.
همه چیز پیش از آپلود شدن در پلتفرم رمزگذاری می شود و داده شما تنها در اختیار استورج و افرادی که اطلاعات خود را با آن ها به اشتراک می گذارید خواهد بود.
با توجه به شبکه غیر متمرکز نود های ذخیره سازی، داده های شما به صورت پیش فرض در حالت چند منطقه ای قرار می گیرند و همواره و در صورت نیاز شما در دسترس تان خواهند بود و قابل مقیاس پذیری به صورت همگام با روند پیشرفت پروژه شما هستند.
سپس بخش های مختلف فایل که تحت عنوان “شیء” شناخته می شوند، به صورت منحصر به فردی به سراسر یک شبکه جهانی از نود های ذخیره سازی فرستاده می شوند. یک شیء به هیچ عنوان در یک مکان قرار ندارد و هدف استورج (Storj) نیز جلوگیری از خارج شدن داده ها از دسترسی، قطعی شبکه و خرابی یا نقض داده ها است. شبکه جهانی استورج متشکل از هزاران نود است. در حال حاضر، بیش از ۱۰ هزار نود در ۸۴ کشور میزبانی می شوند.

استورج (Storj) هر فایل را به ۸۰ بخش رمزنگاری شده متفاوت تقسیم می کند و هر یک از این بخش ها در یک نود مجزا ذخیره سازی می شود. گره ها بر اساس پیشینه و تاخیر بومی انتخاب می شوند. استورج نود های معتبر را به صورت رندوم یا تصادفی انتخاب می کند و این امر بر اساس تنوع شبکه سنجیده می شود. در ادامه، فایل مورد نظر در مجموعه بزرگ تری از نودهای منتخب آپلود یا بارگذاری میشود؛ سریع ترین Node ها مجموعه منتخب، برای ذخیره سازی داده مورد نظر انتخاب می شوند.
هنگامی که یک شیء را بازیابی می کنید، تنها به ۲۹ بخش از ۸۰ بخش آن نیاز دارید تا آن فایل را دوباره ایجاد کنید. داده های شما بدون هیچ نقطه خطایی، به سرعت و در سراسر جهان در دسترس شما خواهند بود. آفلاین شدن یک نود و یا خروج آن از شبکه هیچ تاثیری بر روی فایل ها ندارد. روند تعمیر خودکار استورج در هنگامی که بخش های زیادی از یک فایل از دسترس خارج می شوند، وارد عمل شده و آن ها را در حاشیه بسیار ایمنی تعمیر می کند.
سرعت دانلود Storj DCS مساوی و یا بهتر از تمامی ارائه دهندگان خدمات ذخیره سازی ابری اصلی حال حاضر در دنیا است.
در حقیقت، سرعت بالای استورج یک حالت پیش فرض است و یک مزیت ارتقا یافته نسبت به این ارائه دهندگان محسوب نمی شود. Storj DCS با ابزاری که در حال حاضر نیز از آن ها استفاده می کنید کار می کند و تنها ظرف مدت زمان چند دقیقه با حالت سازگار S3 پیاده سازی خود را به انجام می رساند.
خدمات استورج به صورت متنباز (Open Source) ارائه می شوند و این امر همواره پابرجا خواهد بود. این شبکه از این رویکرد شفاف در تمامی اقدامات خود پیروی می کند. کلید اصلی طراحی شبکه استورج به رمزارز STORJ وابسته است؛ این توکن به کاربران اجازه می دهد به سایر کاربران درون شبکه و در ازای ذخیره سازی فایل هایشان، پرداختی داشته باشند. بدین ترتیب، کاربرانی که به دنبال فروش ظرفیت ذخیره سازی و پهنای باند اضافه خود هستند، می توانند با پذیرش استورج از این منابع کسب درآمد کنند.
لازم به ذکر است که استورج (Storj) در طول هر ساعت، شبکه خود را از طریق یک روند تایید فایل تصادفی مورد بررسی یا حسابرسی قرار می دهد و این امر از میزبانی شدن تمامی فایل های این سیستم به صورت مداوم و توسط نود ها اطمینان حاصل می کند.
استورج برای انجام چنین فرایندی درخواست هایی را برای اپراتورهای نود ارسال می کند و این اجرا کنندگان نود موظف هستند مدرک رمزنگاری شده ای را برای اثبات اینکه هنوز داده مورد نظر را در اختیار دارند، ارسال کنند. پس از دریافت این مدرک، پرداختی مربوط به ذخیره سازی و تنظیم فایل ها به این نود ها تعلق می گیرد.
فرایند حسابرسی طراحی شده است تا کیفیت ذخیره سازی در شبکه به بالاترین حد ممکن برسد و تا به امروز، به نظر می رسد که این رویکرد نوین جای پای خود را بسیار محکم کرده است. استورج ادعا می کند که ظرفیت شبکه ای معادل با بیش از ۱۰۰ پتابایت داشته تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۰۰۰ نود فعال در این شبکه مشغول ذخیره سازی داده بوده اند.
استورج یکی از معدود پلتفرم های ذخیره سازی ابری غیر متمرکز است، که ابزاری به نسبت منحصر به فردی از نظر کارایی را در بازار رمزارزها ایجاد می کند. این پلتفرم به کاربران این امکان را می دهد که فضای دیسک بلا استفاده را اجاره کرده و در ازای آپلود داده ها در فضای ابری، با استفاده از توکن بومی این شبکه تحت عنوان STORJ، پرداختی خود را به انجام برسانند. منحصر به فرد بودن این فرایند به ایده شاردینگ بر میگردد.
شاردینگ (Sharding) موجب تقسیم داده های آپلود شده در این پلتفرم به بخش های کوچکتر شده، که در سراسر شبکه توزیع می شوند. این خصوصیت در مقایسه با شیوه عملکرد ارائه دهندگان خدمات ابری سنتی بسیار منحصر به فرد محسوب می شود.
لازم به ذکر است که ارائه دهندگان خدمات ذخیره سازی ابری سنتی، شرکت ها و سازمان هایی که این خدمات را پیاده سازی می کنند، همگی به داده های آپلود شده دسترسی کامل دارند؛ این امر با توجه به ساختار معماری غیر متمرکز پروتکل استورج و بهره گیری از فرایند شاردینگ، در مورد این سیستم صادق نیست.
علاوه بر این، استورج حق مالکیت داده را در اختیار کاربران قرار داده و بستر یک بازار ابری همتا به همتا را ایجاد می کند که کاربران می توانند در بستر آن در ازای اجاره داده فضای اضافی دیسک خود توکن STORJ دریافت کنند.
می توان نحوه کارکرد استورج را به بیت تورنت (BitTorrent) تشبیه کرد. در اوایل دهه سال ۲۰۰۰، تورنت به یکی از شیوه های رایج دانلود کردن فیلم، موسیقی و برنامههای تلویزیونی که معمولا غیرقانونی بودند، تبدیل شد و کل روند استفاده از تورنت رایگان بود. تورنت از یک شبکه همتا به همتا (P2P) استفاده می کند و شیوه کارکرد آن بدین صورت است.
- کاربران زیادی نسخه یکسانی از یک فایل را در اختیار دارند.
- هنگامی که فردی یک نسخه کپی شده از آن فایل را میخواهد، درخواست خود را به شبکه همتا به همتا ارسال می کند.
- کاربرانی که فایل موردنظر را در اختیار دارند، تحت عنوان سید (Seed) شناخته می شوند و بخشهایی از فایل را برای فرد درخواست کننده ارسال می کنند.
- فرد درخواست کننده تعداد زیادی از بخش های گوناگون فایل مورد نظر را دریافت می کند و نرمافزار تورنت این بخش ها را دوباره کامپایل می کند تا فایل اصلی بازسازی شود.
مزیت استفاده از تورنت بدین صورت است که شما می توانید بخش هایی از یک فایل را به صورت موازی و همزمان از چندین منبع دانلود کنید؛ این بدان معناست که انتقال فایل به صورت بالقوه سریع تر از دانلود کردن کل یک فایل از یک منبع واحد خواهد بود.
علاوه بر این، در رابطه با ویدیوها و موسیقی ها نیز تورنت ها به صورت غیر متمرکز عمل می کنند. هیچ شرکتی تورنت را تحت کنترل ندارد؛ بنابراین از کار انداختن یک تورنت کار دشواری است، زیرا لازم است تا هر یک از افراد و سیدهای منحصر به فرد را از شبکه خارج کنید. استورج نیز به همین منوال کار می کند؛ البته نه تنها در راستای بهره گیری برای مقاصد غیر قانونی و دریافت کردن محتوای ویدیویی و موسیقی غیر مجاز.

اولین وجه تشابه استورج (Storj) و تورنت در شاردینگ فایل است. این بدان معناست که در هنگام ذخیره سازی فایل در شبکه استورج، در ابتدا فایل را به بخش های کوچک بسیاری تقسیم می کنیم. مزیت شاردینگ فایل در دو موضوع نهفته است؛ اول اینکه می توانید شارد های آن فایل را به صورت موازی و همزمان ارسال و دریافت کنید و این امر انتقال داده را سریعتر می کند.
در وهله دوم نیز نیازی به یک ماهیت واحد برای نگهداری از فایل خود ندارید. در واقع شما تنها فردی هستید که از محل قرارگیری دقیق شارد های فایل خود خبر دارید.
موقعیت مکانی شارد یکی از وجه تمایز های کلیدی بین استورج و تورنت است. تورنت ها به صورت عمومی محل قرار گیری شارد خود را منتشر می کنند؛ زیرا می خواهند دانلود کردن یک فایل تا حد ممکن برای همه افراد آسان باشد. از طرف دیگر، استورج در قالب یک ارائه دهنده خدمات ذخیره سازی ابری، به صورت واضحی حریم خصوصی کاربر را در اولویت قرار می دهد؛ فرد آپلود کننده باید همان فردی باشد که از محل قرار گیری تمامی شارد های فایل خود آگاه است.
این همان نقطه ای است که حوزه رمز ارز ها و رمزنگاری وارد عرصه می شوند. استورج برای تعیین موقعیت مکانی تمامی شارد های فایل اصلی توسط کاربران، رویکردی که تحت عنوان “جدول هش توزیع شده” شناخته می شود را پیاده سازی می کند. این جدول هش به یک کلید خصوصی برای کشف شارد های مورد نظر نیاز دارد. بدون وجود کلید خصوصی، صحیح حدس زدن محل قرار گیری فایل شارد شده امری تقریبا غیر ممکن و محال خواهد بود. استورج / Storj از یک جدول هش توزیع شده به نام کادملیا (Kademlia) استفاده می کند. این در حقیقت یکی از بخش های اصلی معماری این پروتکل محسوب می شود.
هر یک از شارد های منحصر به فرد فایل مورد نظر به کامپیوتر های عادی در سراسر شبکه استورج ارسال می شوند؛ اما اگر یکی از این کامپیوترها خاموش شده و یا راه اندازی نرم افزار استورج در آن متوقف شود چه اتفاقی می افتد؟ آیا شارد های ذخیره سازی شده در آن کامپیوتر از دست می روند؟
واضح است که استورج باید نوعی از افزونگی را برای رفع این مشکل در سیستم خود پیاده سازی کند. این پروژه چنین کاری را به واسطه شارد های توازن به انجام رسانده است. هنگام آپلود کردن فایل خود در این شبکه، می توانید میزان سطح افزونگی مورد نظرتان را برای فایل خود مشخص کنید، اما استورج نیز در تعیین این سطح به شما کمک می کند.
با در اختیار داشتن شارد های توازن کافی، می توانید شانس از دست رفتن بخشی از داده های فایل خود را به صورت قابل توجهی کاهش دهید.
با در نظر داشتن این موضوع، امکان از دست رفتن یک شارد در بلند مدت افزایش پیدا می کند. بنابراین استورج به صورت مبتنی بر رویکرد های تایید و برای اطمینان حاصل کردن از عدم وقوع چنین اتفاقی، فرایند های حسابرسی متداولی را به صورت منظم به انجام می رساند. با وجود تمام این تفاسیر، بهترین کار این است که فایل های خود را فراخوانی کرده و آن ها را پیش از آپلود دوباره در شبکه استورج به صورت موقت بازسازی کنید.
بدون شک فرایند بر عکس این ماجرا نیز یک مشکل محسوب می شود؛ افزونگی بیش از اندازه به از کار افتادن شبکه منجر می شود. استورج قوانین کدنویسی محو (Erasure Coding) را برای کاهش تعداد شاردهای بدون استفاده ای که معمولا تکرار شده اند، به کار می برد؛ همین قوانین هستند که به شناسایی داده های منحصر به فرد نیازمند افزایش میزان افزونگی توسط Storj نیز کمک می کنند.
این دقیقا همان نقطه ای است که حفظ حریم خصوصی داده ها به سطح جدیدی وارد می شود. شاردینگ در مرحله قبل، سطحی از حریم خصوصی را برای ما به ارمغان آورد؛ زیرا هیچ یک از میزبانان داده (که تحت عنوان فارمر یا کشاورز شناخته می شوند) نمی توانند فایل مورد نظر را به صورت کامل خوانده و فراخوانی کنند. اما حتی توانایی خواندن یک شارد از یک فایل نیز می تواند مشکل ساز باشد. زیرا آن شارد می تواند حاوی اطلاعات حساسی باشد.
استورج برای مقابله با این موضوع، به آپلود کنندگان خود (که تحت عنوان مستاجر یا Tenant شناخته می شوند) کمک می کند تا فایل های خود را پیش از تقسیم و یا شارد کردن، رمزنگاری و فشرده کنند. فایل رمزگذاری شده تنها یک کلید دارد و فرد به اصطلاح مستاجر، آن کلید را به صورت بومی و در کامپیوتر خود در اختیار دارد.
فرد مستاجر به عنوان تنها دارنده کلید رمزنگاری، تنها شخص قادر به خواندن فایل مورد نظر خواهد بود. هنگامی که یک فارمر شاردی را دریافت می کند، داده تحت میزبانی آن فارمر، بدون وجود سایر شارد ها و کلید رمزنگاری غیر قابل استفاده خواهد بود. برای هک کردن Storj و دسترسی پیدا کردن به یک فایل، لازم است که تمامی شاردهای یک فایل را از نظر مکانی ردیابی کنید. بدون دسترسی داشتن به کلید خصوصی جدول کادملیا، انجام چنین امری نزدیک به غیر ممکن است.
در ادامه نیز لازم است تا فارمر های میزبان آن شارد ها را قانع کنید که بخش های مختلف فایل را بدون در اختیار داشتن حق امضای متناسب برای شما ارسال کنند. در پایان نیز باید کلید رمزنگاری را حدس بزنید و یا آن را از مستاجر مورد نظر بربایید. بنابراین، انجام چنین فرایندی در عمل ممکن نیست. شیوه ذخیره سازی غیر متمرکز فایل ها در مقایسه با امکانات مشابه متمرکز سنتی بسیار ایمن تر هستند.

این سوال همچنان به قوت خود باقیست که چگونه از وجود داشتن فایل خود در شبکه اطمینان حاصل کنیم؟ آیا یک فارمر نمی تواند شارد هایی که در اختیار دارد را به سادگی حذف کرده و یا کامپیوتر خود را خاموش کرده و از شبکه جدا شود؟
برای پاسخ دادن به این سوال، استورج فرایند حسابرسی ساعتی را برای تایید فایل به انجام می رساند. فارمر ها برای دریافت هزینه نگهداری از فایلهایی که برایشان ارسال شده، باید به شبکه اثبات کنند که شارد مورد نظر را هنوز در اختیار دارند. Storj درخواستی را برای فارمر مورد نظر ارسال می کند و اگر فارمر مورد نظر شارد ارسال شده را تغییر داده و حتی آن را پاک کرده بود، قادر به پاسخ دهی به درخواست ارسال شده نخواهد بود.
اگر نود یا فارمر مورد نظر فایل را در اختیار داشته باشد، می تواند به صورت صحیح به درخواست ارسال شده پاسخ دهد. آن فارمر در ازای ذخیره سازی و نگهداری از فایل ارسال شده، پرداختی اندکی را به خود اختصاص می دهد.
با توجه به این فرایند، فارمرها تشویق می شوند که فایل ها را ذخیره سازی کرده و به صورت فعال در شبکه حضور داشته باشند. در به روز رسانی های آتی این شبکه، استورج قصد دارد سیستم سابقه ای را برای نود های فارمر پیاده سازی کند. این فرایند به اولویت بندی نودهایی که عملکرد صادقانه داشته و پهنای باند بیشتری را در اختیار شبکه می گذارند کمک می کند.
یکی از جدیدترین ابتکار های استورج سرور بریج است. پیش از وجود داشتن بریج یا پل، مستاجرها کلید خصوصی رمزنگاری را در کامپیوتر شخصی خود ذخیره می کردند؛ چنین امری در صورت تمایل برای دسترسی داشتن به فایل مورد نظرتان از همان کامپیوتر امری بدون مشکل بود؛ اما اگر قصد داشتید تا از یک دستگاه دیگر به فایل خود دسترسی داشته باشید چطور؟
بریج در حقیقت سروری است که کلید های رمزنگاری را بدون متمرکز سازی امکان دسترسی به آن کلید ها، برای شما ذخیره می کند.
این سرور به شیوه ایمنی کلید های شما را ذخیره می کند تا بتوانید از هر دستگاهی به فایل خود دسترسی داشته باشید. با در نظر داشتن بریج و با توجه به این که فایل مورد نظر ما در سرویس ابری ذخیره شده است، حل مشکل اشتراک گذاری فایل به صورت غیر متمرکز رفع می شود و گام بعدی، اشتراک گذاری فایل و صدور حق دسترسی خواهد بود. استورج امیدوار است که به زودی امکان اشتراک گذاری فایل را برای کاربران خود منتشر کند.
Storj بیش از ۲۰,۰۰۰ مستاجر و ۱۸,۰۰۰ فارمر دارد. در مجموع شبکه استورج دارای بیش از ۸ پتابایت حافظه و یا به میزان متوسط ۴۵۰ گیگابایت فضای ذخیره سازی به ازای هر فارمر دارد.
استفاده از استورج بسیار مقرون به صرفه است و مبتنی بر مدل پرداخت در ازای امکانات مورد استفاده است. علاوه بر این، شما می توانید هزینه ذخیره سازی خود را با ارائه دادن فضای اضافه خود به شبکه، تا حدی جبران کنید. هدف این شبکه دست یافتن به سرعت بیشتر و قیمت ارزان تر نسبت به دراپ باکس (Dropbox) و یا گوگل درایو (Google Drive) است.
سه مولفه اصلی در تقویت شبکه Storj نقش دارند.
این سه عامل عبارتند از:
- نودهای استورج
به کاربران این امکان را می دهند که فضای مازاد هارد درایو خود را اجاره دهند و در ازای دریافت فی، به صورت قابل اطمینانی داده های دیگران را ذخیره سازی کرده و بازگردانند.
- آپ لینک ها (Uplinks)
بر روی دستگاه مورد استفاده مشتری اجرا می شوند و فایل ها را در شبکه آپلود می کنند. آپ لینک ها همچنین در راستای ذخیره و بازیابی داده ها با هر یک از همتایان هماهنگ می شوند.
- ماهواره ها (Satellite)
حجم ترافیک بین نود های ذخیره سازی و آپ لینک ها را هماهنگ و تنظیم می کنند. ماهواره ها مسئول ذخیره کردن فراداده یا متادیتا، حفظ عملکرد صادقانه نود ها و توزیع پرداختی ها هستند. هر یک از کاربران دارای یک حساب کاربری در یک ماهواره هستند.
به محض اینکه آپ لینک مورد نظر ما مجوز ذخیره سازی داده در شبکه را از ماهواره دریافت کند، فایل های استورج وارد فرایندی تحت عنوان بخش بندی (Segments) می شوند. در طول این فرایند فایل ها فشرده شده، رمزنگاری می شوند و در ادامه خُرد می شوند. این بدان معناست که به بخش ها و انشعابات (Stripes) گوناگونی تقسیم می شوند (یک انشعاب در حقیقت قسمتی از یک بخش است).
انشعابات فایل اصلی در ادامه این روند توزیع شده و در سراسر شبکه ذخیره می شوند. برای رمزگشایی کردن و بازیابی این فایلها، لازم است که کاربران کلید متناسب برای فشرده سازی و رمزنگاری فایل را در اختیار داشته باشند. لازم به ذکر است که اگر یک بخش به اندازه کافی کوچک باشد، احتمال ذخیره سازی شدن آن در ماهواره نسبت به یک نود بیشتر خواهد بود.

استورج حفظ حریم خصوصی داده کاربران و تامین امنیت آن ها به شیوه غیر متمرکز را در اولویت قرار می دهد، تا بتواند از اجرای صحیح فرایند توزیع پرداختی های مبتنی بر توکن STORJ اطمینان حاصل کند. در نتیجه این امر نیز حق مالکیت داده های آپلود شده در انحصار کاربران و نه در حوزه مالکیت یک هویت واسطه متمرکز باقی می ماند.
صحت فراداده درون ماهواره ها در ابتدا و پیش از شاردینگ تایید می شود. همانطور که پیش از این نیز اشاره کردیم، شاردها نشان دهنده بخش های فایل داده آپلود و توزیع شده در سراسر شبکه هستند. کاربران دارای کلید می توانند به کل داده دسترسی داشته باشند و این در حالی است که به واسطه تقسیم داده (به عنوان مثال طی فرایند شاردینگ) از قرار گرفتن آن در معرض اقدامات بدخواهانه اطمینان حاصل کرده ایم.
موارد استفاده استورج به شرح زیر هستند.
- پشتیبانی عمومی
هزینه پایین و قابلیت دسترسی دائمی پهنای باند با عملکرد بالا به معنای اقتصادی بودن ذخیره سازی و سریع بودن فرایند بازیابی است.
- پشتیبانی پایگاه داده
پخش نسخه پشتیبان یا بک آپ، به معنای رفع نیاز درج و نوشتن حالت های مختلف یک پایگاه داده عظیم در دیسک عمومی و پیش از تهیه نسخه پشتیبان و بازیابی آن است.
- داده خصوصی
رمزنگاری در جانب مشتری و کنترل مدیریت دسترسی صنعت محور، به کنترل و فراهم سازی سطح بالایی از توزیع در شبکه نودها منجر شده و خطر حمله های احتمالی و محتمل شدن ریسک را کاهش می دهد.
- ذخیره سازی چند رسانه ای یا مالتی مدیا
انتقال سریع همزمان یا موازی، به موثر بودن ذخیره سازی توزیع شده، برای ادغام آن با سیستم های فشرده سازی ویدئویی و کاهش حجم دیتای ذخیره شده منجر می شود.
- پخش چند رسانه ای
پخش بومی فایل و بار پهنای باند توزیع شده در گستره نود های توزیع شده در سطح بالا، به حذف نقاط ضعف و عدم ناکار آمد شدن شبکه کمک می کند.
- انتقال فایل های بزرگ
عملکرد بالای پهنای باند از مزیت انتقال همزمان و موازی بهره می گیرد و رمزنگاری فایل های مشتری نیز از حفظ حریم خصوصی در طول این انتقال اطمینان حاصل می کند.
- ابر تلفیقی یا هیبریدی
به کسب و کارها این امکان را می دهد که بتوانند از ظرفیت بلااستفاده و اضافی هارد خود درآمد کسب کنند و این امر فراهم سازی بستر خدمات ذخیره سازی ایمن و خصوصی مورد تقاضا را به ارمغان می آورد.
- یادگیری ماشین یا ماشین لرنینگ
معماری غیر متمرکز زمان پاسخ دهی بهتری را برای پردازش داده به همراه دارد، که به معنای قابلیت پردازش بیشتر داده ها در محدوده های زمانی مختلف، در کنار مقرون به صرفه بودن هزینه های همتاسازی و انتقالات است.
- واقعیت مجازی (VR) / واقعیت افزوده (AR)
فضای ذخیره سازی توزیع شده زمان پاسخ دهی بهتری را از جانب کاربر نهایی به همراه داشته و این در کنار به صرفه بودن انتقالات و کاهش هزینه همتاسازی است.
- داده اینترنت اشیا (IoT)
فایل های کوچک اینترنت اشیا قابل قراردهی در بلاک های بزرگ هستند، تا بتوانیم ذخیره سازی بهینه ای داشته باشیم و این در حالیست که فایل های پیام افراد قابل دسترسی از طریق پخش طیف معینی از داده هستند.
- دارایی های دیجیتال مرتبط با توکن های غیر مثلی (NFT)
به فراهم کردن فضای ذخیره سازی مقرون به صرفه منجر می شوند که با مجوز تفویض یا واگذاری مبتنی بر حاشیه این دست از امور همراه هستند.
ابزارهای CloudFlare ، Amazon CloudFront ، Amazon CloudWatch ، Salesforce Sales Cloud و Cloud Firestore برخی از ابزراهای رایجی در این حیطه هستند که با Storj ادغام شده اند.
از جمله مزایای بهره مند شدن از خدمات استورج به موارد زیر می توان اشاره کرد.
- ذخایر ابری غیر متمرکز همراه با بیش از ۱۰,۰۰۰ سرور.
- رمزنگاری End-to-End به همراه خطوط دستور کد نویسی.
- ۱۵۰ گیگابایت فضای آزاد ذخیره سازی.
از جمله معایب Storj نیز به این موارد می توان اشاره کرد.
- رابط خط دستوری می تواند پیچیده باشد.
- ابزار محدود اشتراک گذاری فایل در هنگام استفاده از کلاینت وب.
Storj Labs که کمپانی سازنده پلتفرم استورج است، توسط شاون ویکینسون (Shawn Wikinson) و جان کویین (John Quinn) در سال ۲۰۱۴ بنیان گذاری شده است. جدیدترین نسخه استورج یا همان نسخه سوم (V3) آن در پاییز سال ۲۰۱۹ راه اندازی شد.
Storj Labs از زمان راه اندازی، سه مرحله فرایند جذب بودجه را پشت سر گذاشت. علاوه بر این، با وجود اینکه استورج در ابتدا به صورت مبتنی بر بلاکچین بیت کوین ساخته شده بود، چند سال بعد و در سال ۲۰۱۷ به بستر بلاکچین اتریوم منتقل شد.
در سال ۲۰۱۴، استورج لبز در طول یک فرایند جذب سرمایه جمعی موفق به دریافت بودجه به میزان ۹۱۰ بیت کوین معادل با ۴۶۰٫۰۰۰ دلار در آن زمان شد. در اوایل سال ۲۰۱۷، این شرکت به میزان ۳ میلیون دلار در مرحله جذب سرمایه اولیه خود و کمی بعدتر در سال ۲۰۱۷، به واسطه فروش توکن خود موفق به جذب سرمایه ۳۰ میلیون دلاری شد.
شاون ویکینسون بنیانگذار و مدیرعامل Storj Labs است. او در ابتدا وارد عرصه ماینینگ بیت کوین و توسعه آن در سال ۲۰۱۲ شد. او پروژه متن باز استورج را در سال ۲۰۱۴ آغاز کرد.
تیم فعال در استورج لبز متشکل از مدیران اجرایی باتجربه استارت آپی است. تیم رسمی این پروژه شامل ۴۰ نفر است و جامعه گسترده آن ها از ابتکارات متن باز حمایت می کنند.
تیم توسعه دهنده استورج به نسبت فعال هستند و در هر چند ماه، به روز رسانی جدیدی را منتشر می کنند. اخیرا این تیم یک برنامه قابل نصب بر روی لینوکس (Linux) را به همراه نرم افزار “ردیابی کننده زمان خارج شدن شبکه از دسترس” را عرضه کردند. محصول دوم بسیار کاربردی است و به الگوریتم این شبکه، برای انتخاب سرور هایی که بخش های فایل بر اساس زمان فعال بودن شبکه به آن ها ارسال می شود، برمی گردد. این تغییر از ذخیره سازی فایل شما در معتبرترین سرورها اطمینان حاصل می کند.
Storj تعداد خط دستوری توابع گوناگون را نیز منتشر کرده است که به کاربران این امکان را می دهد تا بتوانند داده های خود را از ارائه دهندگان ذخایر ابری سنتی، به شبکه استورج منتقل کنند. این خبر بزرگی برای همه افرادی محسوب می شود که داده های زیادی در فضای ابری دارند؛ زیرا موجب آسان شدن فرایند انتقال داده به استورج می شود.
توکن استورج (STORJ)
توکن STORJ رمزارز بومی یا کوین این شبکه و سوخت اصلی مورد استفاده این پلتفرم به حساب می آید و در قالب رویکرد پرداختی در شبکه مورد استفاده قرار می گیرد.
این توکن برای پرداخت پاداش به ارائه دهندگان فضای هارد و دریافت هزینه از افرادی استفاده می شود، که از خدمات استورج (Storj) استفاده می کنند.
عرضه کل این رمزارز ۴۲۴,۹۹۹,۹۹۸ STORJ توکن است که از این مقدار، ۴۱۲,۹۳۷,۱۲۲.۱۴ STORJ واحد در گردش هستند. کوین STORJ توسط هر کسی قابل “فارم کردن” است. فارمینگ استورج شبیه به ماینینگ در رمز ارزها گواه اثبات کار (PoW) مانند بیت کوین است؛ با این تفاوت که به جای استفاده از توان محاسباتی، کاربران از فضای هارد خود استفاده می کنند!
در زمان بروزرسانی این مطلب، در تاریخ ۲۱ اردیبشهت ۱۴۰۲، قیمت STORJ برابر با $۰.۳۱۵۷۲۵ دلار است. توکن استورج از نظر ارزش بازار، رتبه (Rank #451) را در بین کل ارزهای رمزنگاری شده دارد.
ارزش کل بازار این توکن حدود $۴۵,۳۸۰,۶۱۴ میلیون دلار است و حجم معاملات آن در ۲۴ ساعت گذشته، حدود $۲۵,۶۳۶,۴۹۹ میلیون دلار بوده است. این رمزارز در تاریخ ۲۳ اسفند ۹۸ (Mar 13, 2020) کمترین قیمت خود یعنی $۰.۰۵۰۲۴۰ دلار و در تاریخ ۸ فروردین ۱۴۰۰ (Mar 28, 2021) بیشترین قیمت خود یعنی $۳.۸۱ دلار را ثبت کرده است.
استورج (Storj) فعالیت خود را از سال ۲۰۱۴ آغاز کرده و در سال ۲۰۱۷ از بستر بیت کوین به بلاکچین اتریوم منتقل شد و برنامه های خود را در این شبکه راه اندازی کرد. افراد مختلف سراسر جهان می توانند فضای آزاد و بدون استفاده هارد دیسک خود را در ازای دریافت درآمد مبتنی بر توکن بومی STORJ، در اختیار افرادی قرار دهند که قصد ذخیره سازی داده های خود را دارند.
سیستم ها و ارائه کنندگان خدمات ذخیره سازی ابری سنتی مثل گوگل و آمازون نیز در حال حاضر از امکانات این شبکه بهره می برند. ابزار ذخیره سازی غیر متمرکز استورج برای کاهش میزان هزینه و بالا بردن میزان کارایی و امنیت ذخیره سازی فایل و با بهره گیری از مکانیزم شاردینگ از راه رسیده است.
شبکه استورج در سال های اخیر فعالیت نسبتا مناسبی داشته و هر چند ماه یکبار آپدیت جدیدی روی شبکه خود اعمال کرده است. با این بروزرسانی ها و جذب کاربران بیشتر، کاربرد STORJ نیز بیشتر خواهد شد و این موضوع می تواند روی قیمت آن تاثیر مثبت بگذارد.
این توکن در صرافی های بایننس، گیت، کوین بیس، کوکوین، هوبی، کراکن، کوینکس، MEXC و نسخه دوم یونی سواپ لیست شده و می توانید از این صرافی ها خریداری کنید. برای نگهداری توکن استورج نیز می توانید از کیف پول های اتریوم مانند متامسک، تراست ولت و اتمیک استفاده کنید.
اطلاعات
اولین نفری باشید که نقد و بررسی می کند.
شاید دوست داشته باشید
استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!
ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند
تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد
۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی میرساند
کاناری کپیتال برای ETF اینجکتیو (INJ) ثبتنام کرد
کاردینال؛ اولین پروتکل دیفای بیت کوین بر بستر کاردانو
اخبار
استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!
شرکت StarkWare فناوری جدیدی اعلام کرده که «تصدیق بلوکهای بلاکچین بیتکوین از ابتدای پیدایش تا حال» را در قالب یک پرُف (proof) تقریباً ۱ مگابایتی ممکن میکند، البته نه به معنی دانلود کل تاریخچه تراکنشها، بلکه فقط هِدِر بلوکها.

منتشر شده
3 روز پیشدر
شهریور 21, 1404توسط
روکو (Rocco)
شرکت استارکور (StarkWare) که در زمینه فناوری پیشرفته دانش صفر (Zero-Knowledge یا ZK) تخصص دارد، از یک دستاورد بزرگ رونمایی کرده است که میتواند اساس تعامل کاربران با شبکه بیتکوین را دگرگون کند. این شرکت موفق به ساخت یک اثبات تأیید (Verification Proof) مبتنی بر دانش صفر از کل بلاکچین بیتکوین شده است که به طرز شگفتانگیزی سبک بوده و به راحتی بر روی دستگاههای موبایل قابل اجراست. این نوآوری به هر کاربری اجازه میدهد تا به طور مستقل و بدون نیاز به سختافزارهای گرانقیمت، تاریخچه بیتکوین را اعتبارسنجی کند.
این اثبات که توسط استارکور توسعه داده شده، تنها ۱ مگابایت حجم دارد. این در حالی است که حجم کامل بلاکچین بیتکوین (Bitcoin) در حال حاضر از مرز ۶۸۰ گیگابایت فراتر رفته است. به گفته عبدالحمید بختا (Abdelhamid Bakhta)، مدیر اکوسیستم در استارکور، این تکنولوژی به کاربران امکان میدهد تا تراکنشها را در کمتر از ۱۰۰ میلیثانیه تأیید کنند. این پیشرفت، تحقق مدرن ایدهای است که برای اولین بار توسط ساتوشی ناکاموتو در وایتپیپر بیتکوین تحت عنوان تأیید پرداخت ساده شده (SPV) مطرح شد و اکنون موانع فنی و مالی را برای میلیونها کاربر از میان برمیدارد.

چگونه ۶۸۰ گیگابایت داده در ۱ مگابایت فشرده میشود؟
راز این فشردهسازی خارقالعاده در محتوای اثبات نهفته است. این فایل ۱ مگابایتی، تاریخچه کامل و جزئیات تمام تراکنشها را در خود جای نداده است؛ بلکه شامل تمام هدرهای بلاک (Block Headers) از اولین بلاک شبکه (بلاک جنسیس) تا به امروز است. هر هدر بلاک مانند یک شناسنامه برای آن بلاک عمل میکند و حاوی اطلاعات کلیدی زیر است:
- شماره نسخه (Version Number): نسخه نرمافزار بیتکوین که برای استخراج بلاک استفاده شده است.
- ارجاع به بلاک قبلی (Previous Block Reference): پیوندی رمزنگاریشده که زنجیره بلاکها را به هم متصل میکند.
- برچسب زمانی (Timestamp): زمان تقریبی ایجاد بلاک.
- اندازه بلاک (Block Size): حجم بلاک.
- نانس (Nonce): عدد تصادفی که ماینرها برای حل معمای محاسباتی و افزودن بلاک به دفتر کل، آن را پیدا میکنند.
با در اختیار داشتن زنجیرهای از این هدرها، یک کاربر میتواند به طور مستقل و با اطمینان بالا، صحت و اعتبار کل تاریخچه شبکه را بدون نیاز به دانلود صدها گیگابایت داده، بررسی کند.

این دستاورد در زمانی ارائه میشود که جامعه بیتکوین درگیر یکی از مهمترین بحثهای داخلی خود، یعنی چالش حفظ تمرکززدایی (Decentralization) در مقابل رشد روزافزون حجم بلاکچین است. یکی از ارزشهای بنیادین بیتکوین این است که اجرای یک نود کامل (Full Node) برای هر کسی با یک کامپیوتر شخصی معمولی امکانپذیر باشد. این دسترسی آسان، تضمینکننده امنیت و مکانیزم اجماع شبکه است که توسط هزاران اپراتور نود مستقل در سراسر جهان اجرا میشود.
با این حال، ظهور پدیدههایی مانند اُردینالز و اینسکریپشنها که امکان ذخیرهسازی دادههای غیرپولی (مانند تصاویر و متن) را روی بلاکچین (Blockchain) فراهم میکنند، این اصل را به چالش کشیدهاند. منتقدان معتقدند این روند باعث «پفکردن» بلاکچین شده و با افزایش سرسامآور حجم دفتر کل توزیع شده (DLT)، نیازمندیهای سختافزاری برای اجرای نود را بالا میبرد. اگر اجرای نود بیش از حد گران شود، شبکه به سمت تمرکزگرایی پیش خواهد رفت و تنها شرکتهای بزرگ و مراکز داده توانایی مشارکت در آن را خواهند داشت که این امر کاملاً با فلسفه وجودی بیتکوین در تضاد است.

بهروزرسانی Bitcoin Core و طغیان جامعه
این تنش با اعلام برنامههای مربوط به بهروزرسانی آینده نرمافزار Bitcoin Core 30 که برای انتشار در ماه اکتبر برنامهریزی شده، به نقطه جوش خود رسیده است. توسعهدهندگان Bitcoin Core (که نرمافزار مورد استفاده حدود ۸۰٪ از نودهای شبکه است) قصد دارند محدودیت OP_Return را حذف کنند. این قابلیت در حال حاضر حجم دادههای غیرپولی قابل جاسازی در تراکنشها را به ۸۰ بایت محدود میکند که برای ذخیره اکثر محتواهای چندرسانهای امروزی بسیار ناچیز است.
این تصمیم پیشنهادی، موجی از مخالفت را برانگیخته و باعث یک جهش تاریخی در استفاده از Bitcoin Knots شده است. Bitcoin Knots یک نرمافزار جایگزین برای نود بیتکوین است که قابلیتهای شخصیسازی بیشتری را به اپراتورها میدهد؛ از جمله این امکان که خودشان برای میزان دادههای OP_Return که مایل به ذخیره و بازنشر آن هستند، محدودیت تعیین کنند. آمارها نشان میدهد سهم بازار نودهای Knots از حدود ۱٪ در پایان سال ۲۰۲۴، با یک رشد تقریباً عمودی، به نزدیک ۲۰٪ در سال ۲۰۲۵ رسیده است که نشاندهنده واکنش شدید بخشی از جامعه به مسیر پیش روی توسعه بیتکوین است. در این میان، راهکار استارکور میتواند فارغ از این جدالها، قدرت تأیید مستقل را به دست تکتک کاربران بازگرداند.
آموزش
تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟
تقویم اقتصادی مثل یک “برنامهریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکتهای ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک میکند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصتهای سودآور پیدا کنید.

منتشر شده
3 روز پیشدر
شهریور 21, 1404توسط
روکو (Rocco)
اگر معاملهگر یا فعال بازارهای مالی باشید، حتما تجربه کردهاید که یک خبر اقتصادی میتواند ظرف چند دقیقه بازار را زیر و رو کند. مثلا اعلام نرخ بیکاری آمریکا یا تصمیم فدرال رزرو درباره نرخ بهره کافی است تا قیمت دلار، طلا یا حتی بیت کوین نوسان شدیدی پیدا کند. در چنین شرایطی، دانستن زمان دقیق این رویدادها میتواند مرز میان یک معامله سودآور یا پشیمانکننده باشد.
اینجاست که تقویم اقتصادی به عنوان یک ابزار به کمک شما میآید. ابزاری که تمام اتفاقات مهم اقتصادی و مالی جهان را در یک جدول زمانی مشخص نمایش میدهد و به شما کمک میکند همیشه چند قدم جلوتر از بازار باشید. اگر میخواهید بدانید تقویم اقتصادی دقیقا چیست، چه اجزایی دارد و چطور باید از آن استفاده کنید، این مطلب را از دست ندهید.
تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست؟
یک لیست زمانبندیشده از اعلامیههای اقتصادی، دادههای کلان، سخنرانیهای مقامات مالی و انتشار شاخصهای اقتصادی مثل نرخ بهره، تورم، بیکاری، تولید ناخالص داخلی و … است. علاوه بر این معمولاً زمان بیانیه های بانک مرکزی، سخنرانی های سیاست گذاران پولی و انتخابات را فهرست می کند.
بیشتر تقویم های اقتصادی منتشر شده شامل نوع داده مثل نرخ بیکاری، نتیجه قبلی که منتشر شده بود و انتظارات اجماع بازار برای نتیجه آتی می شوند. باید توجه داشت که نوع انتشار به طور کلی بسته به اینکه چه تاثیری می تواند داشته باشد؛ بصورت زیاد، متوسط، کم یا بدون تاثیر، کد گذاری می شود.
برای مثال، تصور کنید بانک مرکزی اروپا (ECB) قرار است درباره نرخ بهره (Interest Rate) جلسه برگزار کند. این تصمیم میتواند ارزش یورو را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. اگر شما معاملهگر بازار فارکس باشید و این تاریخ را ندانید، ممکن است در میانه یک معامله ناگهان با نوسانی شدید روبهرو شوید و فرصت مدیریت آن را از دست بدهید. اما وقتی به تقویم اقتصادی نگاه میکنید، میبینید که این رویداد دقیقا چه روز و ساعتی اتفاق میافتد و میتوانید از قبل برایش برنامهریزی کنید.
تقویم اقتصادی نه فقط برای معاملهگران حرفهای، بلکه برای هر فردی که در بازارهای مالی فعالیت میکند (از بورس و فارکس گرفته تا ارزهای دیجیتال) یک ابزار ضروری است. حتی سرمایهگذاران بلندمدت هم با نگاه به این تقویم میتوانند تصمیمهای دقیقتری برای مدیریت پرتفوی خود بگیرند.
اگر انتشار داده اقتصادی تأثیر کمی داشته باشد، آنگاه جفت ارز حرکتی نداشته و یا واکنشی جزیی نسبت به نتیجه از خود نشان خواهد داد. اما اگر در رویدادی با تأثیر متوسط، نتیجه نهایی با چیزی که انتظار می رفت خیلی تفاوت داشته باشد، باعث می شود جفت ارز به میزان بیشتری تغییر کند. زمانی که انتشار داده ها به طور قابل توجهی بیشتر یا کمتر از نتیجه مورد انتظار بازار باشند، به خصوص زمانی که صحبت از داده هایی با تأثیر بالا باشد، جفت ارز مرتبط تمایل بیشتری به حرکت دارد و بازار نوسانات قابل توجهی را در این فرآیند تجربه می کند.
چرا تقویم اقتصادی مهم است؟
- تقویم اقتصادی مانند یک نقشه راه است که مسیر حرکت بازارها را روشنتر میکند و شما را از غافلگیریهای ناگهانی نجات میدهد. به این ترتیب شما میتوانید تصمیمات معاملاتی خودتان را بر پایه اطلاعات موثق بگیرید.
- انتشار دادههای اقتصادی میتواند باعث نوسانات شدید در بازارهای مالی شود. برای مثال، اگر نرخ تورم بالاتر از حد انتظار اعلام شود، سرمایهگذاران انتظار افزایش نرخ بهره خواهند داشت و همین موضوع میتواند بازار سهام یا ارزهای دیجیتال را تحت تاثیر قرار دهد.
- بدون تقویم اقتصادی، بسیاری از تصمیمها بر اساس حدس و گمان گرفته میشود. معاملهگرانی که فقط با تحلیل تکنیکال کار میکنند، ممکن است در لحظه انتشار یک خبر بزرگ، گرفتار نوسانات غیرمنتظره بازار شوند. در حالیکه کسی که تقویم اقتصادی را دنبال میکند، میداند چه زمانی باید محتاطتر باشد یا حتی برای شکار فرصتهای جدید آماده شود.
- یکی از مهمترین مزیتهای تقویم اقتصادی، مدیریت ریسک است. اگر قبل از انتشار یک داده مهم پوزیشن باز دارید، میتوانید حجم معاملات خود را کاهش دهید، حد ضرر تنظیم کنید یا حتی معامله را ببندید تا از ضررهای سنگین جلوگیری شود.
- استفاده از تقویم اقتصادی به شما امکان میدهد استراتژیهای کوتاهمدت و بلندمدت خود را بر اساس دادههای واقعی طراحی کنید. به این ترتیب، معاملات شما نظم بیشتری پیدا میکند و احتمال موفقیت بالاتر میرود.
- بسیاری از ضررها به دلیل تصمیمات عجولانه و احساسی اتفاق میافتد. وقتی بدانید چه چیزی در راه است، آرامش بیشتری خواهید داشت و کمتر اسیر ترس یا طمع میشوید.
اجزای اصلی یک تقویم اقتصادی
وقتی وارد یک تقویم اقتصادی مثل Trading Economics یا Investing.com میشوید، در نگاه اول ممکن است جدول شلوغی ببینید که پر از عدد و کلمه است. اما اگر بدانید هر ستون چه معنایی دارد، کار با آن بسیار ساده خواهد شد. در ادامه تکتک اجزای اصلی این جدول که از وبسایت تریدینگ اکونومیکس آورده شده را توضیح میدهیم.

در قسمت بالای جدول بخشی برای فیلتر کردن نتایج آورده شده است. گزینه «Recent» فیلتری برای نشان دادن رویدادهای اخیر است و فقط موارد نزدیک به زمان فعلی را نشان میدهد. اگر میخواهید مثلا رویدادهای اقتصادی چند ماه دیگر را ببینید کافی است این فیلتر را تغییر دهید.
با استفاده از گزینه «Impact» شما میتوانید این رویدادهای اقتصادی را بر اساس سطح اهمیت آن ها دستهبندی کنید. تریدینگ اکونومیکس سه دستهبندی دارد. رویدادهای یک ستاره، دو ستاره و سه ستاره که طبیعتا اهمیت آن ها بر اساس تعداد ستاره افزایش مییابد.
قسمت «Countries» امکان فیلتر کردن بر اساس کشور یا اقتصاد موردنظر را فراهم میکند. مثلا اگر قصد دارید فقط شاخصهای اقصتادی کلان آمریکا را ببینید، کافی است روی این گزینه کلیک کرده و «United States» را انتخاب کنید.
فیلتر «Category» دستهبندی رویدادها را نمایش میدهد. مثلا شما میتوانید در این فیلتر گزینه «Prices & Inflation» را انتخاب کرده و فقط دادههای تورمی را مشاهده کنید.
بخش «UTC +3:30» نیز برای تعیین منطقه زمانی است. شما میتوانید منطقه زمانی خودتان (تهران-ایران) را تنظیم کنید تا ببینید دقیقا رویداد موردنظرتان در چه ساعتی به وقت ایران رخ میدهد.
- تاریخ و ساعت
اولین چیزی که در تقویم اقتصادی به چشم میآید، ستون زمان انتشار است. در این بخش دقیقا مشخص میشود که هر رویداد چه روز و ساعتی منتشر خواهد شد. اهمیت این قسمت بسیار بالاست، چون بازارها معمولا درست در همان لحظه انتشار خبر واکنش نشان میدهند. مثلا اگر در ساعت ۴:۰۰ صبح «شاخص اعتماد مصرفکننده استرالیا» منتشر شود، معاملهگران بازار فارکس در همان دقیقه باید آماده واکنش باشند.
همانطور که گفتیم، ساعت تقویم معمولا بر اساس منطقه زمانی قابل تغییر است. مثلا شما میتوانید آن را روی «تهران (UTC+3:30)» تنظیم کنید تا دقیقاً با ساعت محلی خودتان هماهنگ باشد.
- کشور
در ستون بعدی، پرچم و کد کشور (مثلاً GB = بریتانیا، AU = استرالیا، MX = مکزیک) قرار دارد که نشان میدهد داده متعلق به کدام اقتصاد است. گاهی اوقات هم رویدادها مربوط به یک بلوک منطقهای خاص مثلا اروپا (EA = Euro Area) هستند. در این صورت آن داده را باید به عنوان یک شاخص منطقهای و نه مربوط به یک کشور واحد تفسیر کرد.
- عنوان رویداد
این ستون عنوان خبر یا شاخص اقتصادی را نشان میدهد. گاهی هم کنار این عنوان، مخفف ماه میلادی (مثل AUG، SEP) دیده میشود که نشان میدهد داده مربوط به کدام ماه است. شناخت هر شاخص اهمیت زیادی دارد، چون هرکدام اثر متفاوتی روی بازار میگذارند.
اما نکته مهم اینجاست که همه رویدادها عددی و آماری نیستند. بعضی از آن ها بیشتر کیفی هستند و باید با توجه به ماهیتشان تفسیر شوند. برای درک بهتر، به چند نمونه نگاه کنیم:
- شاخصهای آماری (عددمحور)
مثل نرخ بیکاری (Unemployment Rate)، شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)، یا تولید ناخالص داخلی (GDP). اینها همیشه یک عدد مشخص دارند که میتوان آن را با مقدار قبلی و پیشبینی بازار مقایسه کرد.
- سخنرانیها (Speech)
مثلا «سخنرانی رئیس فدرال رزرو». این نوع رویداد عدد ندارد، بلکه مهم محتوای صحبتهاست. اگر لحن سخنران به سمت سیاست انقباضی (افزایش نرخ بهره) باشد، بازار واکنش منفی به داراییهای پرریسک نشان میدهد. اگر لحن انبساطی باشد، میتواند باعث رشد بازار سهام یا ارزهای دیجیتال شود.
- حراج اوراق (Auction)
مثل «حراج اوراق ۱۰ ساله آمریکا» یا «حراج اوراق خزانه ژاپن». اینجا اعداد مربوط به بازده (Yield) یا حجم اوراق فروختهشده اهمیت دارند. بالا رفتن بازده معمولا نشانه افزایش هزینه استقراض دولت و احتمال بالا رفتن نرخ بهره است.
- شاخصهای نظرسنجی و اعتماد (Survey/Confidence Index)
مثل «شاخص اعتماد مصرفکننده» یا «شاخص مدیران خرید (PMI)». اینها با پرسشنامه از فعالان اقتصادی یا مصرفکنندگان تهیه میشوند و بازتابدهنده چشمانداز آینده هستند.
ستون Previous نشاندهنده نتیجه گزارش قبلی است. مثلا اگر شاخص بیکاری ماه گذشته ۸٪ بوده، این عدد در ستون Previous نمایش داده میشود. این بخش برای مقایسه روند بسیار مهم است، چون بازار همیشه تغییرات نسبت به گذشته را در نظر میگیرد.
در قسمت (Consensus / Forecast) دو ستون پیشبینی تحلیلگران و اقتصاددانان درباره آن شاخص یا داده اقتصادی آورده میشود. اما چه تفاوتی با هم دارند؟
Consensus یا اجماع در واقع میانگین پیشبینی جمعی تحلیلگران، اقتصاددانها و موسسات مالی است. یعنی چندین منبع معتبر پیشبینی خود را درباره یک شاخص اعلام میکنند و تقویم اقتصادی میانگین یا اجماع آنها را نمایش میدهد.
Forecast گاهی به همان معنی Consensus به کار میرود، اما در بعضی تقویمها (مثل Trading Economics) یک تفاوت کوچک دارد:
- Forecast معمولاً پیشبینی اختصاصی خود سایت یا موسسه منتشرکننده تقویم است.
- در حالی که Consensus نماینده پیشبینی کلی بازار و تحلیلگران مختلف است.
در ستون (Actual) مقدار واقعی در لحظه انتشار خبر بهروزرسانی میشود و عدد واقعی گزارش را نشان میدهد. در حقیقت، مهمترین بخش برای معاملهگران همین ستون است، چون مستقیما رفتار بازار را شکل میدهد.
بعضی تقویمها مثل Trading Economics در کنار هر شاخص نمودارهای کوچکی نمایش میدهند. این نمودار روند تاریخی آن شاخص را نشان میدهد (مثلا تغییرات نرخ بیکاری در چند ماه گذشته). با نگاه سریع به این بخش میتوانید متوجه شوید وضعیت در حال بهبود یا بدتر شدن است.

طبق ستون اول متوجه میشویم که شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) آمریکا ساعت ۴ بعد از ظهر به وقت محلی منتشر میشود. به طور کلی، شاخصهای اقتصادی را میتوان در بازه زمانیهای مختلفی ارزیابی کرد. منظور از MoM بازه زمانی ماهانه است و YoY تغییرات کل یک سال نسبت به سال قبل را نشان میدهد.
در سطر اول که مربوط به شاخص PPI اصلی در بازه ماهانه است، میبینیم که مقدار قبلی ۰.۹٪ ثبت شده است. این یعنی در ماه گذشته قیمت تولیدکنندهها نسبت به ماه ماقبلش ۰.۹٪ افزایش داشته است. در ستون Forecast پیشبینی تریدینگ اکونومیکس برای این ماه ۰.۳٪ است و Consensus که میانگین پیشبینی اقتصاددانان و تحلیلگران مختلف را نشان میدهد ۰.۴٪ ثبت شده است. مقدار Actual یا واقعی هم هنوز منتشر نشده و به همین دلیل این ستون خالی مانده و در لحظه انتشار شاخص پر میشود.
چطور از تقویم اقتصادی استفاده کنیم؟
این بخش مهمترین قسمت مقاله است، چون فقط دانستن اینکه رویدادها چه زمانی هستند کافی نیست؛ باید بدانید چطور از این اطلاعات استفاده کنید.
- برنامهریزی هفتگی: در ابتدای هفته به تقویم اقتصادی نگاه کنید و رویدادهای مهم (مثل NFP یا تصمیم نرخ بهره) را علامت بزنید. این کار به شما کمک میکند از قبل آماده باشید.
- ترکیب با تحلیل تکنیکال: اگر میبینید یک خبر مهم نزدیک است، سطوح حمایت و مقاومت نمودار را بررسی کنید. مثلا اگر خبر منفی بیاید و بازار به حمایت نزدیک باشد، احتمال شکستن حمایت بیشتر میشود.
- استراتژی معاملاتی متناسب با خبر: بعضی معاملهگران قبل از انتشار خبر، از بازار خارج میشوند تا ریسک نکنند. برخی دیگر ترجیح میدهند منتظر بمانند و پس از انتشار داده و مشخص شدن جهت بازار وارد معامله شوند.
- مدیریت حجم و حد ضرر: در زمانهایی که احتمال نوسان شدید وجود دارد، بهتر است حجم معامله کمتر شود یا حد ضرر نزدیکتر قرار بگیرد.
- ثبت تجربهها: بهترین راه برای یادگیری استفاده از تقویم اقتصادی، تجربه شخصی است. بعد از هر رویداد مهم یادداشت کنید بازار چگونه واکنش نشان داد و استراتژی شما چقدر موفق بود.
تقویم اقتصادی را از کجا ببینیم؟
امروزه دهها وبسایت معتبر وجود دارد که تقویم اقتصادی رایگان و بهروزی ارائه میدهند. برخی از بهترین منابع عبارتاند از:
- Trading Economics: همه رویدادها، نرخ بهره، قیمتها و تورم، بازار کار، رشد تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی، دولت، اعتماد تجاری، احساسات مصرفکننده، بازار مسکن.
- Investing.com: تقویم اقتصادی همزمان با اعلام رویدادهای اقتصادی، شاخصها را دریافت کنید و تأثیر فوری آنها بر بازار جهانی را مشاهده کنید – از جمله رویدادهای قبلی، …
- Forex Factory: با تقویم اقتصادی فارکس محور، رویدادهای تأثیرگذار بر بازار را خیلی قبل از وقوع پیشبینی کنید.
- TradingView: تقویم اقتصادی آخرین و رویدادهای اقتصادی آینده را نشان میدهد که میتوانند بر داراییها، مناطق و بازارهای جهانی خاصی تأثیر بگذارند.
- FXStreet: تقویم اقتصادی لحظهای، رویدادها و شاخصهای اقتصادی سراسر جهان را پوشش میدهد.
- MyFxBook: تقویم اقتصادی به صورت آنی که تمام رویدادها و اطلاعیههای اقتصادی را پوشش میدهد. مقادیر تاریخی، قبلی، اجماعی و واقعی هر شاخص را مشاهده کنید.
همچنین بروکرهای فارکس هم معمولاً تقویم اقتصادی روی سایت خود دارند.
در انتها
تقویم اقتصادی مثل یک “برنامهریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکتهای ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک میکند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصتهای سودآور پیدا کنید. در دنیایی که ثانیهها حرف اول را میزنند، اطلاع از آنچه در راه است، برگ برنده شماست. با استفاده منظم از این ابزار، دیگر از نوسانات ناگهانی غافلگیر نخواهید شد و میتوانید با اطمینان بیشتری برای آینده سرمایهگذاری خود برنامهریزی کنید.
به یاد داشته باشید، موفقیت در بازارهای مالی تنها به تحلیل نمودارها محدود نمیشود. تسلط بر اطلاعات و درک وقایع کلان اقتصادی، مکمل تحلیل تکنیکال است و شما را در مسیری قرار میدهد که به جای دنبال کردن بازار، آن را پیشبینی کنید. به همین خاطر توصیه میکنیم که از همین امروز، استفاده از تقویم اقتصادی را به یکی از عادتهای معاملاتی خود تبدیل کنید.
سودآوری و معامله گری بصورت مداوم در بازار می تواند بسیار چالش برانگیز باشد، و واقعیت مسلم این است که اکثر معامله گران خرد معمولا پول خود را در این بازار از دست می دهند. با این وجود، با یک برنامه معاملاتی جامع، ابزارهای مناسب و دانش کافی از بازار ارز، شانس موفقیت شما به عنوان یک معامله گر به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد

اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی میرساند

کاناری کپیتال برای ETF اینجکتیو (INJ) ثبتنام کرد

کاردینال؛ اولین پروتکل دیفای بیت کوین بر بستر کاردانو

هر اونس چند گرم طلای ۱۸ عیار است؟ تبدیل ساده انس به گرم طلا

آیا تحلیل تکنیکال بهتنهایی در بازار رمز ارزها سودآور است؟

کوینبیس توکن اتنا (ENA) را به رودمپ خود اضافه کرد

در ۲ ماه اخیر بیش از ۱۰٪ پروژهها ناپدید شدهاند!

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند

اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت پنجم (آخر)

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت چهارم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت سوم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت دوم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت اول

مستند دیپ وب (Deep Web) 2015

مستند شغل داخلی (Inside Job) بحران مالی

مارجین کال (Margin Call)

فیلم بازیکن شماره یک آماده (Ready Player One)

فیلم مرد آزاد (Free Guy)
![مستند کریپتوپیا [Cryptopia]، بیت کوین، بلاکچین و آینده اینترنت](https://investorent.xyz/wp-content/uploads/مستند-کریپتوپیا-Cryptopia-80x80.webp)
مستند کریپتوپیا (Cryptopia)

برای ارسال نظر باید وارد شوید ورود