آموزش
آزادسازی توکن (Token Unlock) و وستینگ (Vesting) چیست؟
به فرآیند آزاد شدن توکن های یک پروژه از قرارداد هوشمند، آزادسازی توکن (Token Unlock) گفته می شود. پروژه ها معمولا یک برنامه زمانی برای آزادسازی توکن ها در نظر می گیرند و همه توکن ها را به یکباره آزاد نمی کنند، به دوره زمانی ای که طی آن توکن ها به مرور آزاد می شوند، وستینگ (Vesting) یا قفل شدن توکن (Token Lock-up) گفته می شود.

منتشر شده
2 سال پیشدر
توسط
روکو (Rocco)
یکی از مفاهیم مهم در بازار رمز ارزها، مفهوم آزادسازی توکن (Token Unlock) است. آزادسازی توکن یکی از مفاهیم مهم در بحث عرضه رمزارزها است. وقتی می گوییم «توکن آزاد شده» به معنای این است که دارنده می تواند آن را بفروشد، هولد کند یا به کیف پول دیگری انتقال دهد. از آنجایی که این فرآیند، میزان توکن های در حال گردش را افزایش می دهد، بر قیمت توکن، ارزش پروژه و روند توسعه آن تاثیر مهمی دارد.
آزادسازی توکن دربرگیرنده مفهوم مهم دیگری در توکنومیکس (Tokenomics) به نام وستینگ (Vesting) هم است. پروژه ها معمولا یک برنامه زمانی برای آزادسازی توکن ها در نظر می گیرند و همه توکن ها را به یکباره آزاد نمی کنند، به دوره زمانی ای که طی آن توکن ها به مرور آزاد می شوند، وستینگ یا قفل شدن توکن (Token Lock-up) گفته می شود.
آزادسازی توکن (Token Unlock) چیست؟
چندی پیش خبری مبنی بر آزادسازی توکن چند پروژه کریپتویی مهم در ماه مارس ۲۰۲۳ منتشر شد. ارزش توکن های آزادشده در این پروژه ها، چیزی بالغ بر ۶۵۰ میلیون دلار بود. از آنجایی که این پروژه ها مقدار قابل توجهی توکن آزاد می کنند، ممکن است این فرایند منجر به ایجاد فشار فروش و به تبع آن نوسانات قیمتی شود. اما معمولا پروژه ها یک برنامه زمانی برای آزادسازی توکن در نظر می گیرند و همه توکن ها را به یکباره آزاد نمی کنند. بلکه در یک دوره زمانی مشخص که معمولا چندین سال طول می کشد، توکن ها را آزاد می کنند.
به این دوره زمانی اصطلاحا وستینگ (Vesting) یا دوره قفل کردن توکن (Token Lockup) گفته می شود. این دوره هم بخشی از فرآیند آزادسازی توکن است و به معنای این است که مقدار معینی توکن برای مدت زمان مشخصی قفل می شوند و کمکم آزادسازی صورت می گیرد. در واقع شخص دارنده در دوره های قفل شدن، نمی تواند توکن ها را خرج کند یا انتقال دهد.
اهمیت وستینگ (Vesting) چیست؟
سال ها پیش برخی از استارتاپ های حوزه تکنولوژی به کارمندان خود پیشنهاد بخشی از سهام شرکت را می دانند. اما کارمندان قادر به فروختن آن سهم تا مدت زمان مشخصی نبودند یا دست کم نمی توانستند همه سهام را به یکباره به فروش برسانند. از این روش برای نگهداشتن کارمندان و افزایش علاقه آن ها به روند توسعه شرکت استفاده می شد.
از آنجایی که تا سال ها نمی توانستند سهام را بفروشند هم منجر به کاهش قیمت سهام نمی شدند. دلیل اصلی و مهم پشت وستینگ (Vesting) هم این است که سهام داران پروژه به یکباره رمزارزهای خود را در بازار نفروشند و منجر به دامپ قیمتی نشوند. در واقع وستینگ واگذاری مالکیت کامل توکن ها را به تاخیر می اندازد.
در واقع اولین و مهمترین مزیت وستینگ در آزادسازی توکن، کاهش ریسک دستکاری بازار است. یعنی صاحبان پروژه و سرمایه گذاران آتی مطمئن می شوند که سرمایه گذار اولیه یا توسعه دهنده پروژه، به سرعت دارایی خود را نمی فروشد یا با احتکار توکن منجر به ایجاد کمیابی مصنوعی نمی شود.
همچنین تعویق واگذاری کامل مالکیت، منجر به عدمتمرکز پروژه می شود. در واقع با توزیع منصفانه تر، کمک می کنند تا بخش زیادی از توکن های پروژه به صورت یکجا در اختیار یک فرد یا تعداد کمی از افراد قرار نگیرد.
آزادسازی توکن چگونه بر قیمت تاثیر می گذارد؟
حرکت قیمت رمز ارزها، پیش، در حین و پس از آزادسازی عمده توکن، به عوامل بسیاری بستگی دارد. اکثر توکن ها پس از آزادسازی با فشار خرید و به دنبال آن اصلاح قیمت مواجه می شوند. در اکثر موارد، این اصلاح قیمت کوتاه مدت بوده و مجددا به روند باثبات قبلی بازمی گردد. این روند اغلب در توکن هایی که ارزش بازار بزرگی دارند دیده می شود. چون آزادسازی توکن منجر به اثر شبکه شده و سرمایه گذاران جدیدی را به خود جذب می کند. همچنین در پروژه هایی که مقدار قابل توجهی از توکن های آن ها بین کاربران توزیع می شود، مشهود است.
پروژه هایی که مقدار زیادی از توکن های خود را بین تیم داخلی و سرمایه گذاران خصوصی توزیع می کنند، نمونه هایی هستند که قیمت آن ها پس از آزادسازی عمده، کاهش می یابد. برخی از تو نها نیز در زمان ناخوشایندی برای یک توکن و دارندگان آن ها آزاد می شوند. مثلا توزیع توکن GMT با رویداد سقوط صرافی FTX مصادف بوده است.
عامل زمان بندی نیز یکی دیگر از فاکتورهای موثر است. هر چه آزادسازی زودتر صورت بگیرد، تاثیر بیشتری روی قیمت توکن خواهد داشت. از طرفی پروژه هایی که مانند پالیگان (Polygon) نقدینگی بالا و مارکت کپ زیادی دارند، معمولا تحت تاثیر آزادسازی قرار نمی گیرند. چون شبکه عظیم آن ها به سرعت هرگونه نوسان قیمتی را جذب می کند.
به صورت کلی می توان گفت که برای اکثر توکن ها، آزادسازی در بلند مدت منجر به افزایش نقدینگی و قیمت باثبات تر می شود.
فرآیند آزادسازی توکن چگونه است؟
در بازار رمز ارزها از قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) برای آزادسازی توکن ها استفاده می شود. وقتی پروژه به نقاط عطف مشخصی رسید، توکن ها از حالت وستینگ خارج و آزاد می شوند. این نقاط یا تاریخ ها، توسط توسعه دهندگان پروژه تعریف می شوند و می توانند بر مبنای دوره زمانی مشخص یا بر مبنای تکمیل مراحل مختلف پروژه باشند. در واقع می توان گفت که آزادسازی توکن پروژه از یک برنامه زمانی مشخص تبعیت می کند. به این برنامه، برنامه زمانی وستینگ گفته می شود. در این برنامه، مدت زمان قفل شدن توکن، درصد توکن های اختصاص یافته به هر سرمایه گذار و زمان آزادسازی آن ها مشخص می شود.
به بیان ساده، وستینگ در رمز ارزها با قفل کردن توکن ها برای یک مدت زمان مشخص کار می کند. در طول این دوره شما نمی توانید تا پایان دوره به مبلغ قفل شده دسترسی داشته باشید. این مدت ممکن است از ۶ ماه تا چندین سال پس از عرضه توکن به بازار باشد. برنامه زمانی وستینگ بسته به نوع آن، امکان انتشار درصد مشخصی از توکن ها را طی زمان مشخص شده فراهم می کند.
انواع مدل آزادسازی
نوع برنامه زمانی وستینگ به توکنومیکس هر پروژه بستگی دارد. پس از آغاز زمان وستینگ، هر دوره در تاریخ مشخصی پایان می یابد و سرمایه گذار به مقدار مشخصی از توکن دسترسی پیدا می کند که می تواند توکن های آزاد شده را خرج، ترید یا هولد کند. برنامه زمانی وستینگ را می توان به سه نوع کلیف (Cliff)، تدریجی (graded) و خطی (linear) تقسیم کرد.
- مدل کلیف (Cliff)
کلیف دوره ای است که اولین دوره قفل شدن (شروع وستینگ) تا آغاز اولین انتقال توکن را دربر می گیرد. در دوره کلیف که به آن قفل اولیه هم می توان گفت، هیچ توکنی آزاد نمی شود. به کلیف دوره زمانی پیش از آزادسازی توکن هم گفته می شود. دوره کلیف بستگی به نوع تخصیص هم دارد.
مثلا کلیف توکن های مشاوران و تیم ممکن است ۱۶ ماه باشد، در حالی که برای پارتنرها و همکاران پروژه ممکن است ۳ ماه طول بکشد. وقتی کلیف به پایان می رسد، وستینگ شروع می شود. پس از پایان این دوره، آزادسازی توکن معمولا به صورت تدریجی یا خطی ادامه می یابد. برای مثال می توان به هوپ پروتکل (Hop protocol) اشاره کرد. ۲۲.۵ درصد از عرضه توکن برای تیم پروژه رزرو شده است. با این وجود، این رزرو یک دوره یکساله کلیف دارد و پس از آن توکن ها طی سه سال به صورت خطی آزاد می شوند.

- مدل تدریجی (Graded)
همانطور که از نامش پیداست، توکن های قفل شده به تدریج آزاد می شوند. بین هر دوره آزادسازی یک فاصله زمانی مشخص وجود دارد؛ یعنی پروژه آزادسازی و توزیع توکن ها را در فواصل زمانی متفاوت و به طور تدریجی انجام می دهد و درصد انتشار هم در هر بازه زمانی تغییر می کند.
برای مثال پروژه ای ممکن است ۱۰ درصد از توکن ها را در ۶ ماهه اول، ۲۵ درصد را در سال دوم، ۴۰ درصد را در سال سوم و ۲۵ درصد باقی مانده را در سال چهارم آزاد کند.

این روش توزیعی باعث می شود تا رمز ارز مربوطه به صورت تدریجی به بازار وارد شوند و ریسک ایجاد نوسانات شدید قیمتی را کاهش دهند.
- مدل خطی (Linear)
در این روش آزادسازی توکن ها به صورت خطی انجام می شود. در آزادسازی خطی توکن ها با نسبتی یکسان در بازه زمانی مشخص؛ در یک دوره از پیش تعیین شده مقدار مشخصی توکن به صورت مساوی در هر دوره آزاد می شود. برای مثال ممکن است برنامه آزادسازی توکن های پروژه ای به این ترتیب باشد که هر چهار ماه یکبار به میزان ۲۵ درصد از کل توکن های قفل شده آزاد شود و این آزادسازی در دوره ای به طول ۱۶ ماهه انجام شود.
مثلا مدل آزادسازی توکن استارگیت (Stargate Finance) خطی و مطابق شکل زیر است.

بنابراین آزادسازی توکن ها در بازه زمانی مشخصی تعریف می شود که در این بازه توکن ها در فواصل زمانی تعیین شده آزاد می شوند. آزادسازی خطی توکن این مزیت را دارد که باعث پایداری در توکن می شود و از فروش بی رویه توکن مورد نظر جلوگیری می کند. علاوه بر این آزادسازی خطی توکن باعث می شود تا با توجه به پایداری توکن، میزان اعتبار توکن در میان سرمایه گذاران افزایش پیدا کند.
دلیل اهمیت تخصیص توکن
بعد از عرضه توکن در صرافی های متمرکز و غیرمتمرکز و با افزایش فشار فروش توکن ها، میزان عرضه در گردش توکن مورد نظر افزایش پیدا می کند. این موضوع باعث می شود تا قیمت رمز ارز مورد نظر کاهش یابد. یکی از راه های جذب سرمایه برای پروژه های کریپتویی عرضه اولیه هایی است که در صرافی ها (IEO) انجام می شود. در این هنگام در صورت عدم وجود برنامه وستینگ مناسب برای توکن های اختصاص داده شده، سرمایه گذاران اولیه که توکن های زیادی را در اختیار دارند می توانند با فروش این توکن ها باعث کاهش قیمت توکن در بازار و از دست رفتن ارزش توکن ها شوند.
آیا دوره وستینگ استانداردی وجود دارد؟
برنامه وستینگ که در آن توکن های پروژه برای بازه معینی قفل می شوند، با توجه به استراتژی ها و اهداف تیم پروژه تعیین می شود و استاندارد مشخصی ندارد. هر پروژه با توجه به شرایط و سیاست های کاری خود از برنامه وستینگ معینی استفاده می کند. وستینگ برای تمامی افرادی که توکن های پروژه را به عنوان پاداش دریافت می کنند، مطابق با برنامه مشخصی اجرا می شود.
بنابراین ممکن است افراد زیادی به عناوین مختلفی همانند مشاور، حامی یا شریک با پروژه مربوطه همکاری کنند. در این صورت معمولا به این افراد توکن هایی اختصاص پیدا می کند که جزء برنامه وستینگ می شود. به این معنا که این افراد تا زمانی مشخص قادر به فروش یا انتقال این توکن ها نیستند. با توجه به اینکه هر پروژه رمزارزی ممکن است برنامه وستینگ متفاوتی داشته باشد، بنابراین برای آگاهی از نحوه و شرایط وستینگ می توان از تیم پروژه کسب اطلاع کرد.
توکنها در کجا قفل می شوند؟
سوال پرتکرار دیگری که بعد از آزادسازی توکن چیست مطرح می شود، این است که توکن ها در کجا قفل می شوند. در جواب این سوال می توان گفت که این توکن ها در قراردادهای هوشمند ذخیره می شوند و تنها زمانی آزاد می شوند که شرایط معینی ایجاد شود.
برای مثال پروژه ای رمزارزی تصمیم می گیرد تا ۲۰ درصد از مقدار حداکثر عرضه خود را برای فروش عرضه کند و مقدار ۸۰ درصد باقی مانده را طی مدت دو سال به تدریج آزاد کند. پروژه ای دیگر می تواند آزادسازی درصدی از رمز ارز مربوطه را در هنگام رسیدن به برخی از اهداف پروژه همانند راه اندازی شبکه اصلی انجام دهد.
در تمامی این موارد قراردادهای هوشمند توکن های مورد نظر را به صورت قفل شده در آدرس هایی مشخص نگهداری می کنند. در زمان آزادسازی توکن ها، قراردادهای هوشمند این رمز ارزها را طبق برنامه به کیف پول سرمایه گذاران توزیع می کنند.
اهمیت وستینگ در پیشرفت پروژه
با توجه به اینکه تکنولوژی های به کار رفته در کریپتوکارنسی ها جزء تکنولوژی های جدید به شمار می روند، بنابراین برای اینکه بتوانند به اهداف خود برسند و خدمات خود را ارائه کنند، به زمان کافی نیاز دارند. بنابراین پروژه هایی که توکن های خود را در عرضه اولیه کوین (ICO) و یا عرضه اولیه صرافی (IEO) در اختیار کاربران قرار می دهند برای کسب محبوبیت و بالا بردن ارزش توکن مربوطه تلاش زیادی می کنند. برای این منظور فرایند وستینگ با قفل کردن توکن ها و جلوگیری از عرضه آن ها در بازار باعث می شود تا ارزش کسب شده برای توکن مربوطه حفظ شود.
امنیت در فرآیند قفل کردن توکن
با توجه به اینکه فرآیند وستینگ شامل تعداد زیادی از توکن ها می شود و این توکن ها برای مدتی قفل می شوند، بنابراین مسأله امنیت توکن های قفل شده از اهمیت بالایی برخوردار است. برای قفل کردن توکن ها و اجرای برنامه وستینگ دو روش دستی و خودکار وجود دارد که با توجه به اینکه در روش خودکار از قراردادهای هوشمند معتبر و آدیت (Audit) شده ای برای اینکار استفاده می شود، بنابراین فرآیند قفل کردن توکن به روش خودکار از امنیت بیشتری برخوردار است.
چگونه از زمان آزادسازی توکن ها مطلع شویم؟
برای کسب اطلاع از زمان آزادسازی توکن ها می توانیم به وب سایت پروژه رمزارزی مورد نظر مراجعه کنیم و در آنجا توکنومیکس و یا نقشه راه پروژه مربوطه را بررسی کنیم. در حالتی دیگر می توانیم سپیدنامه (Whitepaper) مربوطه را مطالعه کنیم و اطلاعات مربوط به توکنومیکس رمز ارز مربوطه را بررسی کنیم. در این صورت با مطالعه وایت پیپر پروژه می توانیم اطلاعات موردنیاز خود را درباره زمان آزادسازی توکن ها و مقدار آن به دست آوریم.
منابع و ابزارهای مختلفی برای رصد داده های آزادسازی توکن نیز وجود دارد. ما سه ابزار زیر را به شما معرفی می کنیم.
- وب سایت توکن آنلاکس (TokenUnlocks)
در وب سایت توکن آنلاکس (Token.Unlocks.app) می توانید ببینید که کدام پروژه ها آزادسازی توکن دارند و سریع ترین زمان آزادسازی متعلق به کدام پروژه است. همچنین به شما امکان ایجاد اعلان/نوتیفیکیشن برای رمزارزهای مدنظرتان را می دهد و می توانید ارزش کاملا رقیقشده (FDV)، حداکثر عرضه، عرضه در گردش و ارزش بازار هر رمزارز را با یکدیگر مقایسه کنید.
- توکن کلندر (Unlocks Calendar)
توکن کلندر (Unlocks Calendar) ابزاری است که می توانید به صورت رایگان عضو آن شوید یا برای دریافت اطلاعات دقیق تر درباره آزادسازی های آتی توکن ها اطلاعات کسب کنید.
- وست لب (Vestlab)
وست لب (Vestlab) ابزار هم مشابه سایت توکن آنلاکس است و فهرستی از آزادسازی های آتی ارائه می دهد.
در انتها
به فرآیند آزاد شدن توکن های یک پروژه از قرارداد هوشمند، آزادسازی توکن (Token Unlock) گفته می شود. آزادسازی توکن طی بازه های زمانی مشخصی و به صورت خطی، تدریجی و کلیف صورت می گیرد. تاثیر این فرآیند بر قیمت توکن پروژه به نحوه آزادسازی، میزان عرضه، وضعیت پروژه و نحوه تخصیص آن توکن ها بستگی دارد. نحوه عرضه توکن، معیار مهمی است که باید پیش از سرمایه گذاری در پروژه های کریپتویی در نظر گرفته شود. اما مهمتر از آن نحوه مدیریت عرضه توکن است که با آزادسازی توکن ارتباط پیدا می کند.
شوک های عرضه تهدیدی برای سرمایه گذاران هستند و تخصیص توکن، زمانی که به خوبی انجام شود، راه خوبی برای جلوگیری از افزایش ناگهانی توکن های در گردش است. در حالی که تخصیص بخشی از توکن ها به تیم پروژه، متضمن تعهد به پایان پروژه است، سرمایه گذاران هنوز باید بدانند که چگونه و چه زمانی این توکن ها قرار است آزاد شوند.

شاید دوست داشته باشید
استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!
تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟
ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند
اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟
۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی میرساند
کاناری کپیتال برای ETF اینجکتیو (INJ) ثبتنام کرد
آموزش
تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟
تقویم اقتصادی مثل یک “برنامهریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکتهای ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک میکند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصتهای سودآور پیدا کنید.

منتشر شده
2 روز پیشدر
شهریور 21, 1404توسط
روکو (Rocco)
اگر معاملهگر یا فعال بازارهای مالی باشید، حتما تجربه کردهاید که یک خبر اقتصادی میتواند ظرف چند دقیقه بازار را زیر و رو کند. مثلا اعلام نرخ بیکاری آمریکا یا تصمیم فدرال رزرو درباره نرخ بهره کافی است تا قیمت دلار، طلا یا حتی بیت کوین نوسان شدیدی پیدا کند. در چنین شرایطی، دانستن زمان دقیق این رویدادها میتواند مرز میان یک معامله سودآور یا پشیمانکننده باشد.
اینجاست که تقویم اقتصادی به عنوان یک ابزار به کمک شما میآید. ابزاری که تمام اتفاقات مهم اقتصادی و مالی جهان را در یک جدول زمانی مشخص نمایش میدهد و به شما کمک میکند همیشه چند قدم جلوتر از بازار باشید. اگر میخواهید بدانید تقویم اقتصادی دقیقا چیست، چه اجزایی دارد و چطور باید از آن استفاده کنید، این مطلب را از دست ندهید.
تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست؟
یک لیست زمانبندیشده از اعلامیههای اقتصادی، دادههای کلان، سخنرانیهای مقامات مالی و انتشار شاخصهای اقتصادی مثل نرخ بهره، تورم، بیکاری، تولید ناخالص داخلی و … است. علاوه بر این معمولاً زمان بیانیه های بانک مرکزی، سخنرانی های سیاست گذاران پولی و انتخابات را فهرست می کند.
بیشتر تقویم های اقتصادی منتشر شده شامل نوع داده مثل نرخ بیکاری، نتیجه قبلی که منتشر شده بود و انتظارات اجماع بازار برای نتیجه آتی می شوند. باید توجه داشت که نوع انتشار به طور کلی بسته به اینکه چه تاثیری می تواند داشته باشد؛ بصورت زیاد، متوسط، کم یا بدون تاثیر، کد گذاری می شود.
برای مثال، تصور کنید بانک مرکزی اروپا (ECB) قرار است درباره نرخ بهره (Interest Rate) جلسه برگزار کند. این تصمیم میتواند ارزش یورو را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. اگر شما معاملهگر بازار فارکس باشید و این تاریخ را ندانید، ممکن است در میانه یک معامله ناگهان با نوسانی شدید روبهرو شوید و فرصت مدیریت آن را از دست بدهید. اما وقتی به تقویم اقتصادی نگاه میکنید، میبینید که این رویداد دقیقا چه روز و ساعتی اتفاق میافتد و میتوانید از قبل برایش برنامهریزی کنید.
تقویم اقتصادی نه فقط برای معاملهگران حرفهای، بلکه برای هر فردی که در بازارهای مالی فعالیت میکند (از بورس و فارکس گرفته تا ارزهای دیجیتال) یک ابزار ضروری است. حتی سرمایهگذاران بلندمدت هم با نگاه به این تقویم میتوانند تصمیمهای دقیقتری برای مدیریت پرتفوی خود بگیرند.
اگر انتشار داده اقتصادی تأثیر کمی داشته باشد، آنگاه جفت ارز حرکتی نداشته و یا واکنشی جزیی نسبت به نتیجه از خود نشان خواهد داد. اما اگر در رویدادی با تأثیر متوسط، نتیجه نهایی با چیزی که انتظار می رفت خیلی تفاوت داشته باشد، باعث می شود جفت ارز به میزان بیشتری تغییر کند. زمانی که انتشار داده ها به طور قابل توجهی بیشتر یا کمتر از نتیجه مورد انتظار بازار باشند، به خصوص زمانی که صحبت از داده هایی با تأثیر بالا باشد، جفت ارز مرتبط تمایل بیشتری به حرکت دارد و بازار نوسانات قابل توجهی را در این فرآیند تجربه می کند.
چرا تقویم اقتصادی مهم است؟
- تقویم اقتصادی مانند یک نقشه راه است که مسیر حرکت بازارها را روشنتر میکند و شما را از غافلگیریهای ناگهانی نجات میدهد. به این ترتیب شما میتوانید تصمیمات معاملاتی خودتان را بر پایه اطلاعات موثق بگیرید.
- انتشار دادههای اقتصادی میتواند باعث نوسانات شدید در بازارهای مالی شود. برای مثال، اگر نرخ تورم بالاتر از حد انتظار اعلام شود، سرمایهگذاران انتظار افزایش نرخ بهره خواهند داشت و همین موضوع میتواند بازار سهام یا ارزهای دیجیتال را تحت تاثیر قرار دهد.
- بدون تقویم اقتصادی، بسیاری از تصمیمها بر اساس حدس و گمان گرفته میشود. معاملهگرانی که فقط با تحلیل تکنیکال کار میکنند، ممکن است در لحظه انتشار یک خبر بزرگ، گرفتار نوسانات غیرمنتظره بازار شوند. در حالیکه کسی که تقویم اقتصادی را دنبال میکند، میداند چه زمانی باید محتاطتر باشد یا حتی برای شکار فرصتهای جدید آماده شود.
- یکی از مهمترین مزیتهای تقویم اقتصادی، مدیریت ریسک است. اگر قبل از انتشار یک داده مهم پوزیشن باز دارید، میتوانید حجم معاملات خود را کاهش دهید، حد ضرر تنظیم کنید یا حتی معامله را ببندید تا از ضررهای سنگین جلوگیری شود.
- استفاده از تقویم اقتصادی به شما امکان میدهد استراتژیهای کوتاهمدت و بلندمدت خود را بر اساس دادههای واقعی طراحی کنید. به این ترتیب، معاملات شما نظم بیشتری پیدا میکند و احتمال موفقیت بالاتر میرود.
- بسیاری از ضررها به دلیل تصمیمات عجولانه و احساسی اتفاق میافتد. وقتی بدانید چه چیزی در راه است، آرامش بیشتری خواهید داشت و کمتر اسیر ترس یا طمع میشوید.
اجزای اصلی یک تقویم اقتصادی
وقتی وارد یک تقویم اقتصادی مثل Trading Economics یا Investing.com میشوید، در نگاه اول ممکن است جدول شلوغی ببینید که پر از عدد و کلمه است. اما اگر بدانید هر ستون چه معنایی دارد، کار با آن بسیار ساده خواهد شد. در ادامه تکتک اجزای اصلی این جدول که از وبسایت تریدینگ اکونومیکس آورده شده را توضیح میدهیم.

در قسمت بالای جدول بخشی برای فیلتر کردن نتایج آورده شده است. گزینه «Recent» فیلتری برای نشان دادن رویدادهای اخیر است و فقط موارد نزدیک به زمان فعلی را نشان میدهد. اگر میخواهید مثلا رویدادهای اقتصادی چند ماه دیگر را ببینید کافی است این فیلتر را تغییر دهید.
با استفاده از گزینه «Impact» شما میتوانید این رویدادهای اقتصادی را بر اساس سطح اهمیت آن ها دستهبندی کنید. تریدینگ اکونومیکس سه دستهبندی دارد. رویدادهای یک ستاره، دو ستاره و سه ستاره که طبیعتا اهمیت آن ها بر اساس تعداد ستاره افزایش مییابد.
قسمت «Countries» امکان فیلتر کردن بر اساس کشور یا اقتصاد موردنظر را فراهم میکند. مثلا اگر قصد دارید فقط شاخصهای اقصتادی کلان آمریکا را ببینید، کافی است روی این گزینه کلیک کرده و «United States» را انتخاب کنید.
فیلتر «Category» دستهبندی رویدادها را نمایش میدهد. مثلا شما میتوانید در این فیلتر گزینه «Prices & Inflation» را انتخاب کرده و فقط دادههای تورمی را مشاهده کنید.
بخش «UTC +3:30» نیز برای تعیین منطقه زمانی است. شما میتوانید منطقه زمانی خودتان (تهران-ایران) را تنظیم کنید تا ببینید دقیقا رویداد موردنظرتان در چه ساعتی به وقت ایران رخ میدهد.
- تاریخ و ساعت
اولین چیزی که در تقویم اقتصادی به چشم میآید، ستون زمان انتشار است. در این بخش دقیقا مشخص میشود که هر رویداد چه روز و ساعتی منتشر خواهد شد. اهمیت این قسمت بسیار بالاست، چون بازارها معمولا درست در همان لحظه انتشار خبر واکنش نشان میدهند. مثلا اگر در ساعت ۴:۰۰ صبح «شاخص اعتماد مصرفکننده استرالیا» منتشر شود، معاملهگران بازار فارکس در همان دقیقه باید آماده واکنش باشند.
همانطور که گفتیم، ساعت تقویم معمولا بر اساس منطقه زمانی قابل تغییر است. مثلا شما میتوانید آن را روی «تهران (UTC+3:30)» تنظیم کنید تا دقیقاً با ساعت محلی خودتان هماهنگ باشد.
- کشور
در ستون بعدی، پرچم و کد کشور (مثلاً GB = بریتانیا، AU = استرالیا، MX = مکزیک) قرار دارد که نشان میدهد داده متعلق به کدام اقتصاد است. گاهی اوقات هم رویدادها مربوط به یک بلوک منطقهای خاص مثلا اروپا (EA = Euro Area) هستند. در این صورت آن داده را باید به عنوان یک شاخص منطقهای و نه مربوط به یک کشور واحد تفسیر کرد.
- عنوان رویداد
این ستون عنوان خبر یا شاخص اقتصادی را نشان میدهد. گاهی هم کنار این عنوان، مخفف ماه میلادی (مثل AUG، SEP) دیده میشود که نشان میدهد داده مربوط به کدام ماه است. شناخت هر شاخص اهمیت زیادی دارد، چون هرکدام اثر متفاوتی روی بازار میگذارند.
اما نکته مهم اینجاست که همه رویدادها عددی و آماری نیستند. بعضی از آن ها بیشتر کیفی هستند و باید با توجه به ماهیتشان تفسیر شوند. برای درک بهتر، به چند نمونه نگاه کنیم:
- شاخصهای آماری (عددمحور)
مثل نرخ بیکاری (Unemployment Rate)، شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)، یا تولید ناخالص داخلی (GDP). اینها همیشه یک عدد مشخص دارند که میتوان آن را با مقدار قبلی و پیشبینی بازار مقایسه کرد.
- سخنرانیها (Speech)
مثلا «سخنرانی رئیس فدرال رزرو». این نوع رویداد عدد ندارد، بلکه مهم محتوای صحبتهاست. اگر لحن سخنران به سمت سیاست انقباضی (افزایش نرخ بهره) باشد، بازار واکنش منفی به داراییهای پرریسک نشان میدهد. اگر لحن انبساطی باشد، میتواند باعث رشد بازار سهام یا ارزهای دیجیتال شود.
- حراج اوراق (Auction)
مثل «حراج اوراق ۱۰ ساله آمریکا» یا «حراج اوراق خزانه ژاپن». اینجا اعداد مربوط به بازده (Yield) یا حجم اوراق فروختهشده اهمیت دارند. بالا رفتن بازده معمولا نشانه افزایش هزینه استقراض دولت و احتمال بالا رفتن نرخ بهره است.
- شاخصهای نظرسنجی و اعتماد (Survey/Confidence Index)
مثل «شاخص اعتماد مصرفکننده» یا «شاخص مدیران خرید (PMI)». اینها با پرسشنامه از فعالان اقتصادی یا مصرفکنندگان تهیه میشوند و بازتابدهنده چشمانداز آینده هستند.
ستون Previous نشاندهنده نتیجه گزارش قبلی است. مثلا اگر شاخص بیکاری ماه گذشته ۸٪ بوده، این عدد در ستون Previous نمایش داده میشود. این بخش برای مقایسه روند بسیار مهم است، چون بازار همیشه تغییرات نسبت به گذشته را در نظر میگیرد.
در قسمت (Consensus / Forecast) دو ستون پیشبینی تحلیلگران و اقتصاددانان درباره آن شاخص یا داده اقتصادی آورده میشود. اما چه تفاوتی با هم دارند؟
Consensus یا اجماع در واقع میانگین پیشبینی جمعی تحلیلگران، اقتصاددانها و موسسات مالی است. یعنی چندین منبع معتبر پیشبینی خود را درباره یک شاخص اعلام میکنند و تقویم اقتصادی میانگین یا اجماع آنها را نمایش میدهد.
Forecast گاهی به همان معنی Consensus به کار میرود، اما در بعضی تقویمها (مثل Trading Economics) یک تفاوت کوچک دارد:
- Forecast معمولاً پیشبینی اختصاصی خود سایت یا موسسه منتشرکننده تقویم است.
- در حالی که Consensus نماینده پیشبینی کلی بازار و تحلیلگران مختلف است.
در ستون (Actual) مقدار واقعی در لحظه انتشار خبر بهروزرسانی میشود و عدد واقعی گزارش را نشان میدهد. در حقیقت، مهمترین بخش برای معاملهگران همین ستون است، چون مستقیما رفتار بازار را شکل میدهد.
بعضی تقویمها مثل Trading Economics در کنار هر شاخص نمودارهای کوچکی نمایش میدهند. این نمودار روند تاریخی آن شاخص را نشان میدهد (مثلا تغییرات نرخ بیکاری در چند ماه گذشته). با نگاه سریع به این بخش میتوانید متوجه شوید وضعیت در حال بهبود یا بدتر شدن است.

طبق ستون اول متوجه میشویم که شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) آمریکا ساعت ۴ بعد از ظهر به وقت محلی منتشر میشود. به طور کلی، شاخصهای اقتصادی را میتوان در بازه زمانیهای مختلفی ارزیابی کرد. منظور از MoM بازه زمانی ماهانه است و YoY تغییرات کل یک سال نسبت به سال قبل را نشان میدهد.
در سطر اول که مربوط به شاخص PPI اصلی در بازه ماهانه است، میبینیم که مقدار قبلی ۰.۹٪ ثبت شده است. این یعنی در ماه گذشته قیمت تولیدکنندهها نسبت به ماه ماقبلش ۰.۹٪ افزایش داشته است. در ستون Forecast پیشبینی تریدینگ اکونومیکس برای این ماه ۰.۳٪ است و Consensus که میانگین پیشبینی اقتصاددانان و تحلیلگران مختلف را نشان میدهد ۰.۴٪ ثبت شده است. مقدار Actual یا واقعی هم هنوز منتشر نشده و به همین دلیل این ستون خالی مانده و در لحظه انتشار شاخص پر میشود.
چطور از تقویم اقتصادی استفاده کنیم؟
این بخش مهمترین قسمت مقاله است، چون فقط دانستن اینکه رویدادها چه زمانی هستند کافی نیست؛ باید بدانید چطور از این اطلاعات استفاده کنید.
- برنامهریزی هفتگی: در ابتدای هفته به تقویم اقتصادی نگاه کنید و رویدادهای مهم (مثل NFP یا تصمیم نرخ بهره) را علامت بزنید. این کار به شما کمک میکند از قبل آماده باشید.
- ترکیب با تحلیل تکنیکال: اگر میبینید یک خبر مهم نزدیک است، سطوح حمایت و مقاومت نمودار را بررسی کنید. مثلا اگر خبر منفی بیاید و بازار به حمایت نزدیک باشد، احتمال شکستن حمایت بیشتر میشود.
- استراتژی معاملاتی متناسب با خبر: بعضی معاملهگران قبل از انتشار خبر، از بازار خارج میشوند تا ریسک نکنند. برخی دیگر ترجیح میدهند منتظر بمانند و پس از انتشار داده و مشخص شدن جهت بازار وارد معامله شوند.
- مدیریت حجم و حد ضرر: در زمانهایی که احتمال نوسان شدید وجود دارد، بهتر است حجم معامله کمتر شود یا حد ضرر نزدیکتر قرار بگیرد.
- ثبت تجربهها: بهترین راه برای یادگیری استفاده از تقویم اقتصادی، تجربه شخصی است. بعد از هر رویداد مهم یادداشت کنید بازار چگونه واکنش نشان داد و استراتژی شما چقدر موفق بود.
تقویم اقتصادی را از کجا ببینیم؟
امروزه دهها وبسایت معتبر وجود دارد که تقویم اقتصادی رایگان و بهروزی ارائه میدهند. برخی از بهترین منابع عبارتاند از:
- Trading Economics: همه رویدادها، نرخ بهره، قیمتها و تورم، بازار کار، رشد تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی، دولت، اعتماد تجاری، احساسات مصرفکننده، بازار مسکن.
- Investing.com: تقویم اقتصادی همزمان با اعلام رویدادهای اقتصادی، شاخصها را دریافت کنید و تأثیر فوری آنها بر بازار جهانی را مشاهده کنید – از جمله رویدادهای قبلی، …
- Forex Factory: با تقویم اقتصادی فارکس محور، رویدادهای تأثیرگذار بر بازار را خیلی قبل از وقوع پیشبینی کنید.
- TradingView: تقویم اقتصادی آخرین و رویدادهای اقتصادی آینده را نشان میدهد که میتوانند بر داراییها، مناطق و بازارهای جهانی خاصی تأثیر بگذارند.
- FXStreet: تقویم اقتصادی لحظهای، رویدادها و شاخصهای اقتصادی سراسر جهان را پوشش میدهد.
- MyFxBook: تقویم اقتصادی به صورت آنی که تمام رویدادها و اطلاعیههای اقتصادی را پوشش میدهد. مقادیر تاریخی، قبلی، اجماعی و واقعی هر شاخص را مشاهده کنید.
همچنین بروکرهای فارکس هم معمولاً تقویم اقتصادی روی سایت خود دارند.
در انتها
تقویم اقتصادی مثل یک “برنامهریزی خبری” برای بازار است. اگر به آن توجه نکنید، ممکن است در لحظه انتشار اخبار مهم با حرکتهای ناگهانی و شدید قیمت غافلگیر شوید. استفاده درست از آن کمک میکند ریسک معاملات را مدیریت کنید و حتی فرصتهای سودآور پیدا کنید. در دنیایی که ثانیهها حرف اول را میزنند، اطلاع از آنچه در راه است، برگ برنده شماست. با استفاده منظم از این ابزار، دیگر از نوسانات ناگهانی غافلگیر نخواهید شد و میتوانید با اطمینان بیشتری برای آینده سرمایهگذاری خود برنامهریزی کنید.
به یاد داشته باشید، موفقیت در بازارهای مالی تنها به تحلیل نمودارها محدود نمیشود. تسلط بر اطلاعات و درک وقایع کلان اقتصادی، مکمل تحلیل تکنیکال است و شما را در مسیری قرار میدهد که به جای دنبال کردن بازار، آن را پیشبینی کنید. به همین خاطر توصیه میکنیم که از همین امروز، استفاده از تقویم اقتصادی را به یکی از عادتهای معاملاتی خود تبدیل کنید.
سودآوری و معامله گری بصورت مداوم در بازار می تواند بسیار چالش برانگیز باشد، و واقعیت مسلم این است که اکثر معامله گران خرد معمولا پول خود را در این بازار از دست می دهند. با این وجود، با یک برنامه معاملاتی جامع، ابزارهای مناسب و دانش کافی از بازار ارز، شانس موفقیت شما به عنوان یک معامله گر به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.
آموزش
اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

منتشر شده
3 هفته پیشدر
شهریور 1, 1404توسط
روکو (Rocco)
بررسی دامنه تغییرات قیمت سهام یکی از موثرترین روشها برای اندازهگیری میزان نوسان قیمت است. برای تعیین دامنه تغییرات، کافی است بالاترین و پایینترین قیمت را در یک بازه زمانی معین مقایسه کنیم. در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتری درباره اندیکاتور ATR، از جمله نحوه محاسبه آن، کاربردهای مختلف در معاملات و نکاتی برای استفاده بهینه در تحلیل تکنیکال میپردازیم. با اینوستورنت همراه باشید.
اندیکاتور ATR چیست؟
اندیکاتور ATR، مختصر کلمه (Average True Range) یا میانگین دامنه واقعی است. این اندیکاتور یکی از ابزارهای تحلیل تکنیکال است که برای اندازهگیری نوسانات بازار استفاده میشود. این اندیکاتور توسط ولز وایلدر (Welles Wilder) سال ۱۹۷۸ در کتابی با عنوان “مفاهیم جدید در سیستمهای معاملاتی تکنیکال” معرفی شد. ATR به معاملهگران کمک میکند تا نوسانات بازار را بهتر درک کنند و تصمیمات معاملاتی بهتری بگیرند.
اندیکاتور ATR نوسانات را به صورت مطلق اندازهگیری میکند و مقادیر حاصل از آن درصدی از قیمتهای فعلی نیستند. به عبارتی دیگر، ATR سهام با قیمت بالا، بیشتر از ATR سهام با قیمت پایین خواهد بود. به عنوان مثال، سهامی که قیمت آن در بازه ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار معامله میشود، ATR بالاتری نسبت به سهامی با بازه قیمتی ۵۰ تا ۶۰ هزار خواهد داشت. بنابراین، نمیتوان مقادیر ATR سهام مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.
نحوه محاسبه اندیکاتور ATR
محاسبه ATR شامل مراحلی است که به ترتیب زیر انجام میشود:
۱. محاسبه دامنه واقعی (True Range)
TR بزرگترین مقدار بین سه دسته زیر است:
اختلاف بین بالاترین (High) و پایینترین قیمت (Low) در دوره فعلی
تفاوت بین بالاترین قیمت دوره فعلی (High) و قیمت بسته شدن دوره قبلی (Previous Close)
تفاوت بین پایینترین قیمت دوره فعلی (Low) و قیمت بسته شدن دوره قبلی (Previous Close)
۲. میانگینگیری دامنه واقعی:
ATR با میانگینگیری دامنه واقعی (TR) در یک دوره مشخص محاسبه میشود. معمولاً این دوره ۱۴ روزه است، اما میتوان آن را بر اساس نیازهای خاص تنظیم کرد.

دوره های استاندارد برای محاسبه ATR
ولز وایلدر مخترع اندیکاتور ATR، محاسبه این اندیکاتور را با یک دوره زمانی ۱۴ روزه پیشنهاد کرده است. استفاده از این دوره استاندارد ۱۴ روزه باعث میشود که ATR نه بیش از حد حساس باشد و نه تغییرات مهم را از دست بدهد. اگرچه دوره ۱۴ روزه به عنوان یک استاندارد عمومی پذیرفته شده است، اما استفاده از دورههای کوتاهتر یا بلندتر نیز میتواند با توجه به عوامل مختلفی از جمله استراتژی معاملاتی، افق زمانی افراد و نوع بازار مفید باشد. مقدار ATR به دوره زمانی انتخابی حساس است و ممکن است در دورههای مختلف نتایج متفاوتی ارائه دهد.
کاربردهای ATR
اندیکاتور ATR کاربردهای متنوعی دارد که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میشود:
۱. اندازهگیری نوسانات بازار
ATR به تحلیلگران کمک میکند تا نوسانات بازار را اندازهگیری کنند. مقادیر بالای ATR نشاندهنده نوسانات زیاد سهام و مقادیر پایین نشاندهنده نوسانات کم است. این اطلاعات میتوانند در تصمیمگیریهای معاملاتی کمک کنند.
۲. تعیین حد ضرر (Stop Loss)
یکی از کاربردهای مهم ATR تعیین حد سود و حد ضرر است. معاملهگران میتوانند از ATR برای تعیین فاصله مناسب حد ضرر استفاده کنند. زمانی که اندیکاتور ATR مقادیر بالاتری را نمایش میدهد، معاملهگران نوسانات قیمتی بیشتری را پیشبینی میکنند. در نتیجه، آنها معمولاً حد ضرر خود را با فاصله بیشتری از قیمت فعلی قرار میدهند تا از نوسانات شدید بازار در امان بمانند. برعکس، زمانی که ATR نشاندهنده نوسانات کمتری باشد، معاملهگران حد ضرر را نزدیکتر به قیمت فعلی تعیین میکنند تا از حرکات قیمتی کوچک نیز بهرهبرداری کنند.
«خروج شاندلیر» (Chandelier Exit) یکی از تکنیکهای مشهور است که توسط «چاک لبو» (Chuck LeBeau) ابداع شده است. این روش یک تکنیک مبتنی بر ATR است که محدوده حد ضرر را برای موقعیتهای معاملاتی خرید و فروش تعیین میکند.
محدودیتهای اندیکاتور ATR
دو محدودیت اصلی برای استفاده از اندیکاتور ATR وجود دارد که معاملهگران باید به آنها توجه داشته باشند.
۱. محدودیت اول، متفاوت بودن تفسیر نتایج ATR است. هر معاملهگری ممکن است برداشت متفاوتی از نتایج این اندیکاتور داشته باشد.
۲. محدودیت دوم این است که اندیکاتور ATR جهت قیمت را مورد بررسی قرار نمیدهد و تنها به اندازهگیری نوسانات میپردازد. به همین دلیل، ممکن است معاملهگر حرکتهای متفاوتی را از بازار دریافت کند، به خصوص زمانی که پیوتها در حال شکلگیری هستند یا روندها معکوس میشوند.
برای مثال، اگر قیمت حرکت چشمگیری برخلاف روند قبلی داشته باشد و اندیکاتور ATR نیز به میزان قابلتوجهی افزایش یابد، برخی معاملهگران ممکن است تصور کنند که ATR روند قبلی را تأیید میکند، در حالی که این برداشت ممکن است نادرست باشد.
اندیکاتور ATR یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در تحلیل تکنیکال است که به معاملهگران کمک میکند تا نوسانات بازار را بهتر درک کنند و تصمیمات معاملاتی بهتری بگیرند. با توجه به مزایا و کاربردهای متعدد ATR، این اندیکاتور میتواند نقش مهمی در استراتژیهای معاملاتی ایفا کند. با این حال، معاملهگران باید به محدودیتهای آن نیز توجه کنند و از ATR در کنار سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال استفاده کنند تا به نتایج دقیقتری دست یابند.

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد

اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

۹ عادت مالی که افراد منظم را به ثبات و آزادی مالی میرساند

کاناری کپیتال برای ETF اینجکتیو (INJ) ثبتنام کرد

کاردینال؛ اولین پروتکل دیفای بیت کوین بر بستر کاردانو

هر اونس چند گرم طلای ۱۸ عیار است؟ تبدیل ساده انس به گرم طلا

آیا تحلیل تکنیکال بهتنهایی در بازار رمز ارزها سودآور است؟

کوینبیس توکن اتنا (ENA) را به رودمپ خود اضافه کرد

در ۲ ماه اخیر بیش از ۱۰٪ پروژهها ناپدید شدهاند!

ارتقای آلپنگلو (Alpenglow) در سولانا تأیید شد؛ تراکنشها بزودی با سرعت اینترنت نهایی میشوند

اندیکاتور ATR چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد؟

تراست ولت امکان معامله سهام های توکنیزه (RWA) را برای کاربران فعال کرد

تقویم اقتصادی (Economic Calendar) چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟

استارک ور (StarkWare) تأیید کل تاریخچه بلاکچین با ۱ مگابایت حجم ممکن ساخت!

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت پنجم (آخر)

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت چهارم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت سوم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت دوم

سریال پول به زبان ساده (Money, Explained) قسمت اول

مستند دیپ وب (Deep Web) 2015

مستند شغل داخلی (Inside Job) بحران مالی

مارجین کال (Margin Call)

فیلم بازیکن شماره یک آماده (Ready Player One)

فیلم مرد آزاد (Free Guy)
![مستند کریپتوپیا [Cryptopia]، بیت کوین، بلاکچین و آینده اینترنت](https://investorent.xyz/wp-content/uploads/مستند-کریپتوپیا-Cryptopia-80x80.webp)
مستند کریپتوپیا (Cryptopia)

برای ارسال نظر باید وارد شوید ورود