کتاب قوی سیاه؛ اندیشه ورزی پیرامون ریسک اثر نسیم نیکولاس طالب به تأثیر رویدادهایی که وقوع شان را محال می پنداشته ایم می پردازد. موضوع محوری کتاب قوی سیاه پیش گیری از پیش بینی و مقاوم شدن در برابر شکست و رویدادهای منفی است. این کتاب برای ۳۶ هفته در فهرست کتاب های پرفروش نیویورک تایمز قرار داشت.

کتاب قوی سیاه با مقدمه‌ جالبی آغاز می شود. نسیم نیکولاس طالب داستان جالبی را از مشاهده‌ اولین قوی سیاه در استرالیا تعریف می کند. بعد توضیح می دهد که مشاهده‌ تنها یک قوی سیاه این حقیقت را آشکار کرد یک مصداق می تواند باوری را بی اعتبار کند. باوری که حاصل هزاران سال مشاهدات تأییدی میلیون ها قوی سفید بوده است. در حقیقت نظریه‌ قوی سیاه به بررسی اثرات شدید ناشی از برخی از رویدادهای بسیار غیرقابل پیش بینی و نادر و همچنین تمایل انسان به یافتن توضیحاتی ساده و دم دستی برای این رویدادها می پردازد.

نسیم نیکولاس طالب در کتاب قوی سیاه، تأثیر رویدادهایی که وقوعشان را محال می پنداشته‌ایم، پا را از این مسئله منطقی-فلسفی فراتر نهاده و وارد واقعیتی تجربی شده است. واقعیتی که می تواند قوی سیاه دنیای تفکرات ما باشد. رویدادی خارج از چهارچوب زندگی که تاثیری فوقٰ العاده می گذارد و ما را وا می دارد تا بعد از وقوعش به دنبال توضیحی برای علت آن باشیم.

نسیم نیکولاس طالب در این کتاب روشنگرانه که نقطه عطفی در تفکر مدرن محسوب می شود با نثری شیوا نشان می دهد که این رویدادهای قوی سیاه تقریبا همه مسایل مربوط به دنیای ما را توضیح می دهند؛ با این حال ما و به ویژه متخصصان نسبت به آن ها نابیناییم. نویسنده با پرداختن به موضوع شکنندگی و مقاوم بودن در برابر قوهای سیاه، کمک می کند بهترین رویدادها را بشناسیم و از آن ها به نفع خودمان بهره برداری کنیم.

این کتاب برای علاقه مندان به تئوری های احتمال و تحلیلگران بازارهای مالی و  ریسک جذاب خواهد بود.

درباره نویسنده

نسیم نیکولاس طالب (Nassim Nicholas Taleb) نویسنده، دانشور، آماردان و تحلیل گر ریسک لبنانی–آمریکایی است که آثارش بر مسائل تصادفی بودن و احتمال و عدم قطعیت متمرکز است. او در لبنان متولد شده و رشد یافته است و توانست میراث ارزشمند خانواده خود را بیاموزد. مدتی بعد هم به دلیل شروع جنگ های داخلی لبنان کشور را به مقصد فرانسه ترک کرد. با حضور در فرانسه به مطالعه و تحقیق پرداخت و توانست که با ابعاد جدیدی از فلسفه و اصل شک گرایی آشنا شود.

نسیم نیکولاس طالب مدرک علوم مدیریت خود را از دانشگاه دوفین پاریس گرفته است. علاوه بر این به زبان های انگلیسی، عربی و فرانسوی مسلط است و می تواند به ایتالیایی و اسپانیایی صحبت کند. توانایی او در از بر خواندن متون کلاسیک به یونانی، لاتین، آرامی و عبری باستان و کنعانی ستودنی است. همین موضوع عاملی شد تا او کتابی با عنوان “قوی سیاه” (The Black Swan) را به نگارش درآورد. این کتاب توانست نظر بسیاری از فیلسوفان و تحلیلگران را به خود جلب کند.

خلاصه کتاب قوی سیاه (The Black Swan)

قدیم ها توی فرهنگ‌ غربی، همیشه قوی سفید نماد خوبی بود است. آن ها هیچ اطلاعی از وجود پرنده ای به اسم قوی سیاه نداشتند؛ چون هنوز استرالیا کشف نشده بود! مردم اون موقع باور داشتن که تمام قوها سفید هستند و از اونجایی که مشاهدات هزاران ساله هم این موضوع رو تایید می‌کردند، دیگه جای هیچ بحثی نبود. از نظر مردم، قوی سفید نماد خوبی ها و همه‌ چیزهای خوشایند بود.

بعد از اینکه قاره‌ استرالیا کشف شد و جانورشناس ها وارد این قاره‌ پهناور شدن، چیز خیلی عجیبی رو دیدند. آن ها برای اولین بار در طول تاریخ، پرنده‌ سیاهی را دیدند که ظاهرش به قو شباهت داشت! بله اشتباه نمی کردند و واقعا قوی سیاه رو دیده بودند. بعدها توی فرهنگ غربی قوی سیاه حتی نماد شیطان شد؛ ولی به طور کلی این پرنده نماد تمام چیزهای بد و ناخوشایند بود.

البته اینها همه‌ خرافاته؛ ولی مسئله‌ قوی سیاه و سفید یه چیز خیلی مهم رو در مورد ما آدم ها بیان می کند و اونم شکنندگی باورهای ما هست. فرقی نمی کند که مشاهدات هزار ساله هم این باورها رو تایید کنند یا نه، آن چیزی که اهمیت دارد این است که بالاخره یه روزی شاید دیوار باورهای ما فرو بریزد. کشف قوی سیاه برای مردمی که به مدت هزاران سال باور داشتند که توی دنیا فقط قوی سفید وجود دارد، یه اتفاق مهم بود که تمام باورها را زیر سوال برد. کشف قوی سیاه یه اتفاق تصادفی بود که برای غربی ها پیامدهای زیادی از نظر فرهنگی داشت.

نسیم نیکلاس طالب توی کتاب “قوی سیاه” می خواهد ماهیت هر چیزی رو که ما به عنوان رویداد تصادفی در نظر می گیریم بررسی کند. از طرفی هم می خواهد ببینم کدوم دام های منطقی باعث می شوند ما از دیدن تصویر بزرگتر غافل شویم. به نظر این رویدادهای به ظاهر تصادفی می توانند پیامدهای خیلی عمیقی برای هرکسی یا هر جامعه ای داشته باشند. نسیم نیکلاس طالب با الهام گرفتن از کشف قوی سیاه، اسم این رویدادهای تصادفی رو هم قوی سیاه گذاشت؛ چون به نظر اسم خیلی قشنگ و با مفهومی می آمد.

توی این کتاب متوجه می شویم موقع پیش بینی‌، چه کم و کاستی هایی داریم. از طرفی هم این کتاب کمک می کند تا بتوانیم تشخیص بدیم که چه زمانی قدرت قضاوتمان تحت‌ تاثیر تمایلات ذاتی برای کشف تناسب اطلاعات توی روایت های ساده و قابل فهم قرار گرفته است. با خواندن این کتاب یاد می گیریم که دیگه هیاهوی جمعی رو با حقیقت علمی اشتباه نگیریم و از نا آگاهی خودمان بهترین استفاده را کنیم.

قوهای سیاه رویدادهایی هستند که فکر می کنیم محاله رخ بدهند؛ ولی به هرحال اتفاق میافتند!

ما همه انسان هستیم و توی تبدیل تمام محرک های محیطی به اطلاعات معنادار، توانایی خارق العاده ای داریم. این یک استعداد خیلی خوبه که به ما اجازه میدهد بتوانیم روش علمی رو ایجاد کنیم، درباره‌ ماهیت هستی و فلسفه، چیزهای زیادی را یاد بگیریم و البته مدل های فوق العاده پیچیده‌ ریاضی رو ایجاد کنیم.

درسته که ما می توانیم در مورد دنیای اطرافمان فکر کنیم و نظم بدیم؛ ولی معنی اش این نیست که توی این کار اصلا اشتباهی ازمون سر نخواهد زد.

ما یه باگ داریم و اونم اینه که درمورد باورهای خودمون نسبت به جهان خیلی متعصبیم. خدا نکنه که یه ایده درمورد نحوه‌ عملکرد جهان داشته باشیم، دیگه هیچ جوره ولش نمی کنیم و فقط به اون می چسبیم و خیلی سخت می تونیم باورهای مختلف دیگه رو قبول کنیم.

از اونجایی که دانش بشری مدام درحال رشد و تکامله، این تعصب یا رویکرد جزمی، اصلا معنایی ندارد. بذار برات یه مثال بزنم. تا همین ۲۰۰ سال پیش، دانشمندها و دکترها خیلی از دانش خودشان مطمئن بودند؛ ولی الان که نگاه می کنیم، می بینیم که چقدر اعتماد به نفس آن ها خنده دار بوده است. فکر کن به خاطر سرماخوردگی بری دکتر و اون هم بهت گوشت مار و زالو و این چیزها بده تا خوب بشی! دانش دکترهای ۲۰۰ سال پیش در همین حد بود.

این تعصب یا همون جزم گرایی، ما رو نسبت به مفاهیمی که خارج از دانش فعلی ما هستند کور می کند. برای مثال اگه تو از وجود میکروب ها آگاه نباشی، نمی توانی پزشکی رو درک کنی. شاید یه توضیح معقول برای مریضی ها داشته باشی؛ ولی به هرحال کمبود اطلاعات حیاتی باعث می شود که توضیح دقیقی نداشته باشی و همیشه یک جای کار لنگ میزند.

تعصب همیشه باعث می شود شگفت زده شویم. بعضی وقتا از یه سری رویدادها غافل گیر می شویم؛ ولی دلیل غافل گیری تو تصادفی بودن اون رویدادها نیست، دلیلش اینه که دید آدم ها خیلی محدوده و چیزهای زیادی هستند که باعث شدن دید ما محدود بشود و از خیلی چیزها غافل باشیم. به این رویدادهای غافل گیر کننده، “قوی سیاه” گفته می شود و اینها می توانند کاری کنند که جهان بینی خودمان را تغییر بدهیم و به باورهای مسخره نچسبیم.

همانطوری که گفته شد، قبل از اینکه مردم اولین قوی سیاه رو توی قاره‌ استرالیا ببینند، فکر می کردند که همه‌ قوها سفید هستند. به‌ خاطر همین نیز تحت هر شرایطی یه قو رو به‌ رنگ سفید تصور می کردند و باور داشتند که سفید بودن، وجه ضروری قو بودن هست! برای همین وقتی‌ اولین قوی سیاه توی استرالیا دیده شد، درک کلی مردم از قو تغییر کرد و تمام باورهای اونا یک شبه فرو ریخت.

حالا شاید دانستن اینکه همه‌ قوها سفید نیستند بی اهمیته؛ ولی وقتی‌ بحث باورهای ما وسط میآید، خیلی مهم می شود. قوی سیاه، نماد تمام چیزاهایی هست که قراره رخ بدهند، ولی ما از اون ها غافل هستیم. توی داستان ما قوی سیاه می تواند به اندازه‌ از‌ دست دادن همه چیز اهمیت داشته باشد.

رویدادهای قوی سیاه می توانند برای کسانی که از آن غافل شدند عواقب خیلی سنگینی داشته باشند

به اتفاق هایی که یکدفعه رخ می دهند و می توانند زندگی‌ را تحت تاثیر قرار بدهند و ما هم ازشون بی خبر هستیم “قوی سیاه” گفته می شود. پس هر وقت از قوی سیاه نام برده شد منظور همین اتفاق هایی هستند که به یکباره روی می دهند.

تاثیر قوی سیاه برای همه‌ آدم ها یکسان نیست. بعضی ها هستند که به شدت تحت تاثیر آن ها قرار می گیرند؛ ولی برای بعضی دیگر اهمیت زیادی ندارند. میزان دانش ما نسبت به قوی سیاه تعیین می کند که چقدر افسون شویم. هرچی نسبت به قوی سیاه اطلاعات بیشتری داشته باشیم، احتمال اینکه ازش ضربه بخوریم خیلی کمتر می شود و هر چی نسبت به اون اطلاعات کمتری داشته باشیم، قطعا آسیب بیشتری خواهیم دید.

به عنوان مثال تصور کن تماشاچی یه مسابقه‌ اسب دوانی هستیم و روی یه اسب به اسم «راکت» شرط بندی کردیم. به خاطر فیزیک بدنی راکت، سابقه‌ خیلی خوبش توی مسابقات و همینطور رقبای ضعیف، باور داریم که شرط بندی روی اون یه کار عاقلانه بوده و به این ترتیب هرچی که داریم و نداریم رو روی اون اسب شرط بندی می کنیم.

حالا تصور کن وقتی‌ تپانچه شلیک می شود و دروازه ها باز می شوند، راکت تصمیم بگیره که از گیت بیرون نیاد و همونجا روی پیست دراز بکشه. چقدر تعجب خواهیم کرد؟

به این اتفاق قوی سیاه گفته می شود.

با توجه‌ به اطلاعاتی که به دست آورده بودیم، برنده شدن راکت یه احتمال خیلی قوی بود؛ ولی با وجود این، هنوز که مسابقه شروع نشده، تمام دار و ندارمون را که روی اون شرط بسته بودیم از دست داده ایم.

تأثیر این رویداد برای همه یکسان نیست. برای مثال صاحب راکت با این شرط بندی ها پول زیادی رو به جیب زد. او برخلاف ما به اطلاعات تکمیلی دسترسی داشت؛ چون می دانست راکت قراره در اعتراض به حیوان آزاری اعتصاب کند و روی زمین دراز بکشد. فقط همین یه ذره اطلاعاتی که بیشتر از ما داشته است، توانست اون رو از عواقب رویداد قوی سیاه نجات بده!

تأثیر قوهای سیاه می تواند مقیاس های مختلفی داشته باشد. بعضی اوقات یه قوی سیاه می تواند به‌ جای افراد، روی یه جامعه تاثیر بذاره و تمام جامعه را تحت تاثیر عواقب خودش قرار دهد. وقتی‌ این اتفاق می افته، یه قوی سیاه می تواند نحوه‌ عملکرد جهان را تغییر بده و روی خیلی از بخش های جامعه مثل فلسفه، الهیات، فیزیک و سیاست اثرگذار باشد؛ مثلا وقتی‌ کوپرنیک گفت که زمین مرکز جهان نیست، پیامد اون‌ خیلی زیاد بود؛ چون کشف کوپرنیک هم اقتدار کاتولیک های حاکم و هم اقتدار تاریخی خود کتاب مقدس رو به چالش می کشید.

درنهایت این قوی سیاه خیلی خاص به شروع یه عصر جدید توی سراسر اروپا کمک کرد.

ما حتی با ابتدایی ترین مغالطه های منطقی هم خیلی راحت گول می خوریم

شاید ما آدم ها باهوش ترین موجودات روی زمین باشیم؛ ولی هنوز خیلی مانده تا بتوانیم عادت های بد خودمان را ترک کنیم.

یکی از این عادت های بد، ایجاد روایت های جدید بر اساس چیزهایی هست که از گذشته مان می دانیم. درسته که ما دوست داریم باور کنیم که گذشته ها می توانند نشانه خوبی از آینده باشند؛ ولی بیشتر اوقات این دیدگاه کاملا اشتباه است. این دیدگاه می تواند ما را هم به اشتباه بکشاند؛ چون تو دنیا عوامل ناشناخته‌ خیلی زیادی وجود دارند که می توانند برخلاف روایت های ما باشند.

به طور مثال تصور می کنیم یه بوقلمون هستیم و تو یه مزرعه زندگی می کنیم. در طول این سال ها کشاورز بهمان غذا داده، این امکان را داده که توی مزرعه کاملا آزادانه پرسه بزنیم و یه جایی برای زندگی داشته باشیم. اگه از گذشته‌ خودمان به عنوان یه راهنما استفاده کنیم، دلیلی نمی بینیم که نگران فردا باشیم و باور خواهیم داشت همه چی مثل گذشته قرار است عالی پیش برود!

متاسفانه ما خبر نداریم که فردا روز شکرگزاریه و قراره سرمان را ببرند، شکممان را خالی کنند و فلفل توی شکممان بگذارند، ادویه های مختلف بمالند توی فِر بگذارند و آخرِ کار هم همان کسی که این همه سال به ما غذا و جای خواب داده بود ما را بخورد.

این مثال خیلی دقیق نشان می دهد که اگه باور داشته باشیم بر اساس گذشته می توانیم آینده را پیش بینی کنیم، با عواقب خیلی سختی مواجه می شویم.

یه مغالطه‌ دیگه به اسم “سوگیری تاییدی” وجود دارد که می تواند ما را وارد باتلاق کند. سوگیری تاییدی چیست؟ بر اساس این ایده، ما آدم ها فقط برای آن دسته از باورهایی که از قبل شکل داده ایم دنبال شواهد و مدارک می گردیم و این سوگیری در حدی وخیمه که هر مدرکی که با اون باورها متضاد باشد را نادیده می گیریم

وقتی‌ ما با اطلاعاتی رو به رو می شویم که با چیزهایی که از قبل به آن ها باور داشته ایم در تضاد است، خیلی بعید است که آن را بپذیریم و در مورد آن تحقیق کنیم. به جای اینکار به دنبال مدرکی می گردیم تا این اطلاعات جدید را تضعیف و باور خودمان را تقویت کنیم.

برای مثال اگه باور داشته باشیم که “تغییرات اقلیمی” یه تئوری توطئه ست، وقتی‌ یه مستند در مورد تغییرات اقلیمی ببینیم و با مدارک غیر قابل انکار رو به رو شویم، به شدت عصبی و ناراحت خواهیم شد.

بعد از دیدن این مستند به احتمال زیاد تو اینترنت و به جای اینکه “شواهد موافق و مخالف تغییرات اقلیمی” رو سرچ کنیم، عبارت “دروغ بودن تغییرات اقلیمی” را سرچ خواهیم کرد. ما دنبال اطلاعاتی می گردیم که با باور خودمان هم سو باشند و آن مستند رو نقض کنند.

این مغالطه ها کلاً ضد علم هستند و به نظر می رسد که نمی شود کار خاصی برای جلوگیری از این استدلال ها انجام داد. اونا بخشی از ماهیت ما هستند و تغییرشان خیلی سخت است و نیاز به خودشناسی بسیار زیادی دارد.

مغز با روش خاصی اطلاعات را دسته بندی می کند و همین می تواند پیش بینی دقیق را سخت کند

در طول تکامل، مغز انسان، راه های خاصی رو برای طبقه بندی اطلاعات ایجاد کرد. درسته که این راه ها به ما کمک کردند هزاران سال توی طبیعت وحشی زنده بمانیم؛ ولی نکته همین است که این روش ها فقط به درد وقتی می خوردند که به یادگیری و سازگاری سریع با محیط وحشی نیاز داشتیم و توی دنیای امروزی به شدت ناکارآمد هستند.

برای مثال، یکی از راه هایی که مغز به کمک اون اطلاعات رو دسته بندی می کند اسمش “حافظه‌ روایی” هست. حافظه‌ روایی وضعیتی هست که توی اون ما روایت های خطی خاصی برای توصیف وضعیت فعلی خودمون ایجاد می کنیم. دلیل اینکار هم این هست که ما روزانه با موج عظیمی از اطلاعات رو به رو هستیم. برای درک همه این اطلاعات، مغز ما فقط اطلاعاتی که به نظر مهم هستند را انتخاب می کند؛ مثلا یادت هست که امروز صبح چی خوردی؛ ولی عمرا رنگ کفش آدم های توی مترو یادت مونده باشه.

مغز برای اینکه بتواند این تیکه های اطلاعاتی غیر مرتبط را به اطلاعات واحد معنادار تبدیل کند، یه روایت منسجم می سازد. برای مثال وقتی‌ می خواهید به زندگی خودتان فکر کنید، احتمالا فقط روی رویدادهای خاصی برچسب “اطلاعات معنادار” می زنید و اونها را توی روایتی قرار میدهید که بتواند توضیح دهد تو چطوری به اینی که هستی تبدیل شده ای. فرض کنید شما باور داریید دلیل اینکه الان عاشق موسیقی هستید، اینه که وقتی بچه بودید پدرتان برایتان آهنگ های متالیکا را گذاشته است.

با این‌ حال، ساختن این روایت ها یه راه فوق العاده ضعیف برای به دست آوردن درک معنادار از جهان پیرامون ما هست. دلیلش هم این هست که این فرآیند صرفا با نگاه‌ کردن به گذشته کار می کند و نمی تواند برای هر رویداد ممکنی، بی نهایت توضیح ممکن را در نظر بگیرد

واقعیت اینه که بعضی رویدادهای کوچک و ظاهراً بی اهمیت می توانند پیامدهای بزرگ و غیرقابل پیش بینی ای داشته باشند. برای مثال تصور کنید که یک پروانه توی هند بال بزند و باعث وقوع یک طوفان خیلی بزرگ تو نیویورک بشود. اگه شما بتوانید توی این فرآیند مرحله های علت و معلول را خیلی دقیق فهرست بندی کنید، می توانید یه رابطه‌ علّی واضح را بین رویدادها ببینید؛ ولی از اونجایی که شما فقط نتیجه را می بینید (مثل طوفان)، تنها کاری که می توانید انجام بدهید این است که حدس بزنید کدام یک از رویدادهایی که به طور همزمان رخ داده اند می توانند واقعا روی نتیجه تاثیر بگذارند.

ما بین اطلاعات مقیاس پذیر و مقیاس ناپذیر فرقی نمی گذاریم

همانطور که گفته شد، ما آدم ها روش های مختلفی رو برای دسته بندی کردن اطلاعات و معنا بخشیدن به آن ها ایجاد کردیم. با این حال متاسفانه ما نمی توانیم بین انواع مختلف اطلاعات فرقی بگذاریم و مهم تر از همه اینکه نمی توانیم بین اطلاعات مقیاس پذیر و مقیاس ناپذیر تفاوتی قائل شویم.

مسئله اینه که تفاوت بین اطلاعات مقیاس پذیر و مقیاس ناپذیر خیلی اساسی هست و نادیده گرفتن این تفاوت می تواند کار دست ما دهد.

اطلاعات مقیاس ناپذیر یعنی چی؟ این اطلاعات، حد بالا و پایین دارند و می شود آن ها را با اعداد و آمار مشخص کرد، مثل چی؟ مثل وزن و قد.

چرا وزن بدن یه اطلاعات مقیاس ناپذیر هست؟ چون بدن هر آدمی یک سری محدودیت های فیزیکی دارد. مثلا شاید یک نفر ۱۵۰ کیلو باشد؛ ولی غیر ممکنه است کسی را پیدا کنیم که ۱۰۰۰ کیلو باشد. از آنجایی که ویژگی های اطلاعات مقیاس ناپذیر خیلی محدود است، شما می توانید پیش بینی های معناداری را درباره‌ میانگین ها انجام بدهید.

از طرف دیگر چیزهای غیرفیزیکی یا انتزاعی، مثل فروش آلبوم یا توزیع ثروت، مقیاس‌ پذیر هستند. برای مثال اگه شما یک خواننده باشید و آلبوم موسیقی خودتان را به صورت دیجیتال از طریق iTunes بفروشید، هیچ محدودیتی برای تعداد فروش وجود ندارد؛ چون محدودیت های توزیع نسخه‌ فیزیکی وجود ندارد. جدای از این موضوع، در خصوص فروش نسخه‌ دیجیتال از پول فیزیکی هم استفاده نمی شود و در این صورت شما می توانید حتی یک تریلیون دلار فروش داشته باشید و محدودیت پول نیز همراه با آن وجود ندارد.

اگه می خواهید تصویر دقیقی از جهان داشته باشید، باید تفاوت بین اطلاعات مقیاس پذیر و مقیاس ناپذیر را درک کنید. شما باید یاد بگیرید قوانینی که می توانید روی اطلاعات مقیاس پذیر اعمال کنید، الزاما روی اطلاعات مقیاس ناپذیر هم اجرا نمی شوند.

فرض کنید که می خواهید ثروت جمعیت بریتانیا رو بسنجید. ساده ترین راه این است که ثروت سرانه‌ آن ها را از طریق جمع کردن درآمد کل و تقسیم اون روی تعداد شهروندها محاسبه کنید. این یعنی اعمال قانون اطلاعات مقیاس ناپذیر روی اطلاعات مقیاس پذیر.

با اینحال ثروت، یه ماهیت مقیاس پذیر دارد؛ یعنی این امکان وجود دارد که درصد کمی از جمعیت، درصد زیادی از ثروت را در اختیار داشته باشند. شما با جمع آوری داده های مربوط به درآمد سرانه با یه نمایش سطحی از توزیع درآمد مواجه می شوید که واقعیت موجود توی جمعیت بریتانیا رو منعکس نمی کند. این یعنی شما نمی توانید قوانین اطلاعات مقیاس ناپذیر را روی اطلاعات مقیاس پذیر اعمال کنید.

ما آدم ها از چیزاهای که فکر می کنیم می دانیم، خیلی مطمئن هستیم

همه‌ ما دوست داریم که خودمان را از آسیب و دردسر دور کنیم و یکی از راه های انجام این کار هم ارزیابی و مدیریت احتمال خطر است. به‌ همین دلیل هم هست که چیزهایی مثل بیمه‌ حوادث داریم و سعی می کنیم که همه‌ دار و ندارمان را روی یک چیز به خصوص سرمایه گذاری نکنیم.

خیلی از ما آدم ها سعی می کنیم که احتمال وقوع خطر را تا جایی که ممکنه دقیق اندازه گیری کنیم تا مطمئن شویم فرصت ها را از دست نمی دهیم. از طرفی هم مطمئن می شویم که کاری را انجام بدیم که بعدا از انجامش پشیمان نشویم.

برای رسیدن به این هدف ها ما باید خطرات احتمالی را ارزیابی کنیم و بعد احتمال وقوع این خطر را اندازه‌ بگیریم.

برای مثال تصور کنید که می خواهید خودتان را بیمه کنید. شما می خواهید بیمه ای داشته باشید که بتواند از شما در برابر بدترین سناریوها هم محافظت کند و از طرفی هم طوری نباشد که حس کنید پولتان را دور ریخته اید. در این مورد، شما باید خطر بیماری یا حوادث را با عواقبی که دارند اندازه گیری کنید و بعد به صورت آگاهانه تصمیم بگیرید. اینطوری بعدا پشیمان نمی شوید.

متاسفانه ما خیلی از خودمان مطمئن هستیم و فکر می کنیم تمام خطرات احتمالی را که باید در برابرشان از خودمان محافظت کنیم می شناسیم. به این پدیده “مغالطه لودیک” می گویند و بر اساس آن، ما دوست داریم خطرات مختلف را مثل یک بازی ببینیم؛ بازی ای که مجموعه ای از قواعد را دارد و ما فکر می کنیم که می توانیم آن ها را مدیریت کنیم.

با اینحال اگر با ریسک‌، مثل یه بازی برخورد کنیم، وارد مسیر خیلی خطرناکی می شویم. برای مثال کازینوها دوست دارند تا جایی که امکان دارد پول به جیب بزنند و به‌ همین دلیل سیستم های امنیتی فوق العاده پیچیده ای دارند و آن دسته از بازیکنایی را که خیلی برنده می شوند، زیر نظر می گیرند و حتی اخراج می کنند.

این یه رویکرد مسخره‌ است که بر اساس مغالطه لودیک شکل گرفته است. قماربازها یا دزدهای خوش شانس نمی توانند برای یه کازینو تهدید محسوب شوند. تهدید واقعی برای یه کازینو می تواند یک آدم ربا باشد که بچه‌ مدیر کازینو را گروگان می گیرد یا کارمندی باشد که درآمد واقعی کازینو را به اداره‌ مالیات می دهد. همیشه بزرگترین تهدیدها برای یه کازینو، غیرقابل پیش بینی هستند.

همانطوری که این مثال نشان داد، مهم نیست که شما چقدر تلاش می کنید؛ چون هیچوقت نمی توانید تمام خطرات را در نظر بگیرید و امکان وقوع آن ها را خیلی دقیق بسنجید.

یه فهرست از چیزهایی که نمی دانید تهیه کنید تا بهتان کمک کند خطرات را بهتر ارزیابی کنید

همه‌ ما جمله‌ “دانش قدرته” را شنیدیم. با این حال، بعضی وقت ها همین چیزهایی که می دانیم می توانند ما رو محدود نگه دارند و تو این مواقع، تشخیص چیزهایی که نمی دانید می تواند برایتان مفیدتر باشد.

در واقع شما اگر فقط روی چیزهایی که می دانید تمرکز کنید، درک خودتان را از تمام نتایج ممکن یک رویداد مشخص، محدود می کنید و زمینه را برای وقوع رویدادهای قوی سیاه به وجود می آورید که این می تواند به شدت دردسرساز شود.

برای مثال فرض کند می خواهید سهام یه شرکت را بخرید؛ ولی دانش شما از آمار به دوره‌ ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۸ (یعنی یه سال قبل از بزرگترین سقوط سهام توی تاریخ ایالات متحده) محدود شده است. در این صورت شاید یه نمودار سینوسی را ببینید؛ ولی ارزیابی کلی شما این است که همه چیز یک روند صعودی دارد و خوب پیش می رود. به این ترتیب شما تصور می کنید که همه چیر قرار است این طور پیش رود و تصمیم می گیرید تمام پس انداز زندگیتان را صرف خرید سهام کنید. متاسفانه روز بعد بازار بهم می ریزد و شما تمام هست و نیست خودتان را از دست می دهید.

اگر یکم بیشتر وقت می گذاشتید و بازار سهام را مطالعه می کردید، می توانستید رکود و صعود را در طول تاریخ ببینید. وقتی‌ فقط روی چیزهایی که می دانید تمرکز کنید، خودتان را در معرض خطرات خیلی بزرگ و غیر قابل اندازه گیری قرار می دهید.

از طرف دیگر اگر بتوانید فقط یکم از چیزی که نمی دانید را مشخص کنید، می توانید ریسک را تا حد زیادی کم کنید تا وقتی‌ با خطر رو به رو می شوید کمتر شوکه شوید. کسانی که پوکر بازهای قهاری هستند این اصل را خیلی خوب درک می کنند؛ چون همین اصل می تواند برد و باختشان را توی بازی تعیین کند.

پوکر بازها قوانین بازی را خیلی خوب می دانند و از طرفی هم می دانند که شاید حریفشان کارت های بهتری نسبت به آن ها در دست داشته باشند. آن ها می دانند که اطلاعات قطعی و مرتبطی هم وجود دارد که ازشون اطلاعی ندارند، مثل استراتژی حریف و میزان تحمل باخت.

آن ها از ناشناخته ها آگاه هستند و همین به آن ها کمک می کند تا یک استراتژی مخصوص داشته باشند که فقط روی کارت خودشان متمرکز نباشد. به این ترتیب این استراتژی بهشان کمک می کند تا ارزیابی آگاهانه تری از خطر داشته باشند.

باید درک کنید که به عنوان یه انسان محدودیت هایی دارید و این موضوع می تواند کمک کند انتخاب های بهتری داشته باشید

تا اینجای کار با تله های شناختی زیادی آشنا شدید و شاید بهترین راه برای اینکه توی آن ها نیافتید این باشد که درک درستی از ابزارهای پیش بینی و محدودیت های آن ها داشته باشید. اگه تو از محدودیت های خودتان آگاهی داشته باشید باز هم نمی توانید از تمام تله ها دوری کنید و مرتکب اشتباه نشوید. درک این محدودیت ها می تواند به ما کمک کند که میزان تصمیم گیری های بد را به حداقل برسانیم.

برای مثال اگه بدانیم مثل بقیه‌ آدم ها در معرض خطر سوگیری شناختی (Bias) قرار داریم، می توانیم خیلی راحت بفهمیم که دنبال چه نوع اطلاعاتی می گردیم. این یعنی می توانیم بفهمیم اطلاعاتی که به دنبالشان هستیم واقعا قراره به ما کمک کنند یا صرفا چیزهایی را که از قبل بهشان باور داشتیم تایید می کنند.

به همین ترتیب اگه بدانیم که به عنوان یک انسان دوست داریم همه چیز را تو روایت های علّی و منظم سازمان دهی کنیم و این رویکردها صرفا درک جهان پیچیده را ساده تر می کند، احتمال بیشتری وجود دارد که برای به دست آوردن دید بهتری از جهان به دنبال اطلاعات بیشتر برویم. بدین صورت می توانیم تصویر کامل را ببینیم و مثل بقیه‌ آدم ها خودمان را محدود نمی کنیم.

به این روش “تحلیل انتقادیِ خود” می گویند و حتی یک مقدار خیلی کم هم می تواند به ما کمک کند که نسبت به بقیه توی هر کاری جلوتر باشیم.

همیشه خوب است که از کمبودهای خود آگاه باشیم؛ مثلا اگر بدانیم یه فرصت سرمایه گذاری خیلی خوب پیش رویمان قرار گرفته است؛ ولی همیشه توی بهترین فرصت ها هم ریسک های غیر قابل پیش بینی وجود دارند، دیگر تمام دار و ندارمان را برای سرمایه گذاری صرف نمی کنیم. اینطوری فقط بخش کمی از پول مان را که ریسک از دست دادنشان را می دانیم سرمایه گذاری می کنیم؛ چون می دانیم که کمبودهایی داریم و موارد ناشناخته ای هستند که از آن ها آگاه نیستیم و ممکن است که باعث ایجاد یک رویداد قوی سیاه شوند.

ما نمی توانیم ظرفیت محدود خودمان برای درک جهان پیچیده و گسترده را شکست بدهیم و روی موارد تصادفی تسلط کامل داشته باشیم؛ ولی حداقل می توانیم آسیب های ناشی از کمبود اطلاعات خودمان را کاهش دهیم. اینطوری موقع مواجه شدن با یه پدیده قوی سیاه، زیاد شگفت زده نمی شویم.

در انتها

نسیم نیکلاس طالب در کتاب “قوی سیاه” می خواهد بگوید که:

“درست است که ما مدام در مورد آینده پیش بینی هایی را انجام می دهیم؛ ولی واقعا توی اینکار افتضاح هستیم. ما بیش از حد از دانش خودمان مطمئن هستیم و اعتماد به نفس بالایی هم داریم و اینچوری که نادانی خودمان را دستکم می گیریم. وقتیکه ما روی روش هایی که به نظر منطقی هستند تکیه می کنیم، ناتوانی اساسی خودمان را تو درک و تعریف تصادفی بودن نادیده می گیریم و حتی نسبت به ذات خودمان نا آگاه هستیم، مستقیما به سمت تصمیم گیری های بد حرکت و به قوهای سیاه کمک می کنیم. قوهای سیاه رویدادهایی هستند که فکر می کنیم هیچوقت قرار نیست رخ بدهند؛ ولی واقعا رخ می دهند. ما باید این عادت های بد را کنار بگذاریم تا بتوانیم درک بهتری از جهان داشته باشیم و تصویر کامل رو ببینیم.

توصیه می کنم که همیشه به کلمه “چون” مشکوک باشید.

چرا می گویم همیشه به کلمه‌ “چون” مشکوک باشید؟ این کلمه واسطه‌ بین دوتا چیز مختلف هست. مثلا می گویید: “من روی زمین افتادم چون کفشم نامناسب بود”. اینجا شما بین افتادن و خراب بودن کفشتان با استفاده از کلمه‌ “چون” ارتباط برقرار کردید. این یعنی شما به میل ذاتی خودتان برای پیدا کردن رابطه‌ علت و معلولی توجه کردید و این یک اشتباه بزرگ و خطرناک است و نمی تواند به شما کمکی کند.

ما ذاتا دوست داریم بین چیزهای مختلف ارتباط برقرار کنیم و روابط خطی علت و معلولی را بین اون ها ببینیم و دلیل این کارمان هم این است که از این طریق سعی می کنیم جهان پیچیده را درک کنیم؛ ولی واقعیت این است که ما هم توی پیش بینی آینده و هم توی ایجاد علت، عملکرد فوق العاده افتضاحی داریم. به جای اینکه توی چیزهای مختلف به دنبال پیدا‌ کردن روابط علت و معلولی باشید، بهتر است که بعضی از احتمالات را به صورت فردی بررسی کنید. سعی کنید از چیزهایی که آگاهی ندارید آگاه باشید!

دوست دارید پیش بینی های معنا داری در مورد آینده داشته باشید؟ وقتی‌ می خواهید خودتان را بیمه کنید، روی چیز خاصی سرمایه گذاری کنید، دانشگاهی را برای تحصیل انتخاب کنید، روی چیز خاصی تحقیق کنید یا حتی مثل یه آدم عادی زندگی کنید، سعی می کنید در مورد آینده پیش بینی کنید. پیش بینی نمی تواند به تنهایی کافی باشد. باید درک کنید که یک سری چیزهای ناشناخته هم وجود دارند که روح شما هم از ان ها  خبر ندارد. وقتی‌ احتمال وجود ناشناخته ها را هم در نظر بگیرید، می توانید یه درک جزئی از خطرات مربوط به پیش بینی های خودتان داشته باشید. شما باید به صورت آگاهانه از چیزهایی که نمی دانید هم باخبر باشید. این طوری وقتی می خواهید روی چیزی کار کنید، اطلاعات خودتان را محدود نمی کنید و به سراغ اطلاعات بیشتری می روید؛ چون می دانید چیزهای خیلی زیادی هستند که از آن ها خبر ندارید و می توانند به شما کمک کنند.